1Ey insanlar! Sizi tək bir nəfsdən (Adəmdən) yaradıb, ondan zövcəsini (Həvvanı) xəlq edən və o ikisindən də bir çox kişilər və qadınlar törədən Rəbbinizdən qorxun! Bir-birinizdən (bir şey) istədiyiniz zaman adından istifadə etdiyiniz Allahdan və qohumluq əlaqələrini kəsməkdən çəkinin! Şübhəsiz ki, Allah sizin üzərinizdə gözətçidir.

2(Həddi-büluğa çatdıqları zaman) yetimlərə mallarını (geri) verin və pisi yaxşı ilə dəyişdirməyin! Onların mallarını öz mallarınıza qatıb yeməyin! Həqiqətən, bu, böyük günahdır.

3Əgər (özləri ilə evləndiyinizdə) yetim qızlar barəsində ədalətli ola bilməyəcəyinizdən qorxsanız, bəyəndiyiniz qadınlardan ikisi, üçü, dördü ilə nikah bağlayın! Əgər ədalətli ola bilməməkdən qorxsanız, onda, tək bir qadınla və ya sahib olduğunuz kənizlərlə (kifayətlənin)! Haqsızlığa yol verməməyiniz üçün ən uyğun olan budur. (Qadının dünyaya uşaq gətirmə qabiliyyətinin olmaması, müharibə nəticəsində kişilərin sayının azalması və s. səbəblərdən İslamda kişilər üçün çox evliliyə icazə verilmişdir. Bu hallarda kişinin birdən çox qadınla evlənməsi əmr deyil, bir növ icazədir. Bu icazə isə ədalət şərtinə bağlanmış və bu şərtə riayət edə bilməyən kişilərin bir qadınla kifayətlənməsi əmr edilmişdir.)

4Qadınlara mehrlərini könül xoşluğu ilə verin! Əgər öz xoşları ilə ondan sizə bir şey bağışlasalar, onu nuşcanlıqla yeyin!

5Dolanmağınız üçün Allahın sizə bəxş etdiyi mal-mülkünüzü səfehlərə (ağılsızların, israfçıların və uşaqların əlinə) verməyin! Onları ondan (həmin mal-mülkdən) yedirib geyindirin və onlara yaxşı söz söyləyin!

6Nikah yaşına çatanadək yetimləri sınayın! Əgər onların ağla dolduqlarını hiss etsəniz, mallarını özlərinə qaytarın. Böyüyəcəklər deyə, onu (mallarını) israf edib tələm-tələsik yeməyin! (Qəyyumlardan) kim zəngindirsə, (yetimin malından) uzaq dursun! (Qəyyumlardan) kasıb olan isə, (ehtiyacına) uyğun bir şəkildə (ondan) yesin! Mallarını özlərinə (yetimlərə) qaytaracağınız zaman yanlarında şahid tutun! Haqq-hesaba çəkməyə Allah kifayətdir.

7İstər az, istər çox olsun ata-ana və qohumların qoyub getdikləri (mal-mülkdən) kişilər üçün müəyyən edilmiş bir pay, qadınlar üçün də müəyyən edilmiş bir pay vardır.

8(Mirasın) bölgüsündə (varis olmayan) qohumlar, yetimlər və yoxsullar iştirak edərlərsə, onlara da ondan (o maldan) bir şey verin və onlara gözəl söz söyləyin!

9Arxalarında aciz övladlar qoyub gedəcəkləri təqdirdə, (“halları necə olar?” - deyə) qorxanlar, (yetimlərə haqsızlıq etməkdən də) qorxsunlar. Ona görə də, Allahdan çəkinsinlər və doğru söz söyləsinlər! (Yetimlərin qəyyum və himayədarları onlara, öz övladlarına necə davranılmasını istəyirlərsə, yetimlərə də o şəkildə davranmalıdırlar. Çünki öz uşaqları da bir gün yetim qala bilərlər.)

10Şübhəsiz, yetimlərin mallarını haqsızlıqla yeyənlər qarınlarına ancaq od doldurarlar və onlar yandırıb­yaxan bir oda girəcəklər.

11Allah övladlarınız (övladlarınıza miras bölgüsü etməyiniz) haqqında sizə əmr edir ki, oğula iki qızın payı qədər (pay) düşür. (Ölən şəxsin) qızları ikidən artıq olarsa, mirasın üçdə ikisi onlarındır. Əgər tək bir qızdırsa, (mirasın) yarısı onundur. (Ölən kimsənin) övladı varsa, ata-anasının hər birinə mirasın altıda biri (qədər pay düşür). Əgər onun övladı olmayıb, varisi ata və anasıdırsa, (mirasın) üçdə biri anaya düşür. Əgər onun (ölmüş kimsənin) qardaşları varsa, (mirasın) altıda biri anaya düşür. (Bütün bu bölgü, ölən kimsənin) edəcəyi vəsiyyətdən və ya borcu ödənildikdən sonradır. Atalarınızdan və övladlarınızdan faydalı olmaq cəhətdən hansının sizə daha yaxın olduğunu bilməzsiniz. (Bunlar,) Allah tərəfindən müəyyən edilmiş paylardır. Şübhəsiz ki, Allah hər şeyi biləndir, hikmət sahibidir. (İslam vərəsəlik hüququnda paylar insanların öhdəlikləri nisbətində ədalətli şəkildə bölüşdürülmüşdür. Buna görə də daha çox öhdəliyi olanlara daha çox pay verilmişdir. İslam ailə hüququna görə, evlilikdə mehri verən və toy xərcini çəkməli olan kişidir. Evləndikdən sonra da ailəyə və uşaqlara baxmaq kişinin üzərinə düşür.)

12Əgər zövcələrinizin övladı yoxdursa, onların qoyub getdikləri (mirasın) yarısı sizindir. Əgər onların övladı varsa, qoyub getdiklərinin dörddə biri sizindir. (Bu bölgü,) edəcəkləri vəsiyyətdən və ya­ borcları ödənildikdən sonradır. Əgər sizin övladınız yoxdursa, qoyub getdiyiniz (mirasın) dörddə biri onlara (arvadlarınıza) düşür. Əgər sizin övladınız varsa, qoyub getdiyiniz (mirasın) səkkizdə biri onlara düşür. (Bu bölgü də,) edəcəyiniz vəsiyyətdən və ya borcunuz ödənildikdən sonradır. Əgər miras qoyan kişi və ya qadının ata-anası və övladı olmayıb, bir qardaşı və ya bir bacısı varsa, onların hər birinə (mirasın) altıda biri düşür. Əgər bundan daha çox olsalar, onlar üçdə birinə şərikdirlər. (Bu bölgü,) ediləcək vəsiyyətdən və ya borc ödənildikdən sonra (və heç kimə) zərər verilmədən (aparılır). (Bunlar,) Allahdan (sizə) bir tövsiyədir. Allah hər şeyi biləndir, həlimdir.

13Bunlar Allahın (qoymuş olduğu) sərhədləridir. Kim Allaha və Onun Peyğəmbərinə itaət edərsə, (Allah) onu, (ağacları) altından çaylar axan və içində əbədi qalacaqları cənnətlərə daxil edəcəkdir. Bax, böyük uğur budur!

14Kim Allaha və Onun Peyğəmbərinə üsyan edər və Onun (Allahın qoymuş olduğu) sərhədlərini aşarsa, (Allah) onu içində əbədi qalacağı cəhənnəmə daxil edəcəkdir. (Orada) onun üçün alçaldıcı bir əzab vardır.

15Qadınlarınızdan zina edənlərə qarşı aranızdan dörd şahid gətirin! Əgər onlar şahidlik edərlərsə, onları (həmin qadınları) ölümləri çatana qədər, yaxud Allah onlar üçün bir yol açana qədər evlərdə həbs edin.

16İçinizdən zina edən iki nəfərin hər ikisinə də əziyyət verin! Əgər onlar tövbə edib özlərini düzəltsələr, onlardan (əziyyət verməkdən) əl çəkin! Şübhəsiz ki, Allah tövbələri qəbul edəndir, mərhəmətlidir.

17Allahın qəbul etdiyi tövbə yalnız nadanlıqla pis bir iş görən, sonra da dərhal tövbə edənlərin tövbəsidir. Allah onların tövbəsini qəbul edər. Allah hər şeyi biləndir, hikmət sahibidir.

18Yoxsa günah işlər görməyə davam edib və nəhayət ölümü çatdığı zaman: “Mən indi tövbə etdim”, - deyən kimsələrin və kafir olaraq ölənlərin tövbəsi qəbul olunmaz. Onlar üçün şiddətli bir əzab hazırlamışıq.

19Ey iman gətirənlər, qadınlara zorla varis çıxmaq sizə halal deyildir! Açıq-aşkar pis bir iş görmələri istisna olmaqla, onlara verdiyinizin (mehrin) bir hissəsini geri almaq üçün onlara əziyyət verməyin və onlarla yaxşı davranın! Ola bilsin ki, sizin xoşlanmadığınız bir şeydə Allah (sizin üçün) çoxlu xeyir nəzərdə tutmuşdur. (İslamdan əvvəl ərəblər qadınlarla çox pis davranırdılar. Hətta əri ölən qadın, ölən kimsənin mirası kimi qəbul edilir və istədikləri kimsə ilə zorla evləndirilirdi. Yuxarıdakı ayələr bütün bu haqsızlıqlara son qoymuş və qadına layiq olduğu hüquqları vermişdir.)

20Əgər bir arvadın yerinə başqa bir ar­vad almaq istəsəniz, onlardan birinə çoxlu mehr vermiş olsanız da, ondan heç bir şeyi geri almayın! Böhtan ataraq və açıq-aşkar günah bir iş görərək onu gerimi alacaqsınız?!

21Onu necə geri alarsınız?! Axı, (vaxtilə) bir-birinizlə yaxınlıq etmişdiniz və onlar sizdən möhkəm bir təminat almışdılar. (Bir qadınla evləndikdən sonra onunla cinsi əlaqədə olan ər, ona vəd etdiyi mehrin hamısını verməlidir. Ancaq cinsi əlaqədə olmadan onu boşayarsa, vəd etdiyi mehrin yarısını qadına verməlidir.)

22Keçmişdə olanlar istisna olmaqla, artıq atalarınızın evlənmiş olduğu qadınlarla evlənməyin! Həqiqətən, bu çox çirkin və iyrənc işdir, pis bir yoldur.

23Analarınız, qızlarınız, bacılarınız, bibiləriniz, xalalarınız, qardaşınızın qızları, bacınızın qızları, sizi əmizdirən analarınız, süd bacılarınız, arvadlarınızın anaları və cinsi əlaqədə olduğunuz arvadlarınızdan olub sizin evinizdəki ögey qızlarınızla evlənmək sizə haram edilmişdir. Əgər onlarla (ögey qızlarınızın anaları ilə) cinsi əlaqədə olmamısınızsa, (qızları ilə evlənmək) sizin üçün günah deyildir. Öz belinizdən gələn oğullarınızın arvadları və iki bacını birlikdə almaq da (sizə haram edilmişdir). Ancaq keçmişdə baş vermiş (bu cür işlər) istisnadır. Şübhəsiz ki, Allah bağışlayandır, mərhəmətlidir. (Yuxarıdakı ayədə, cinsi əlaqədə olmadığınız arvadlarınızın qızları ilə evlənə bilərsiniz deyə buyurulmuşdur. Burada qəsd olunan məna odur ki, həmin arvadları boşadıqdan sonra onların qızları ilə evlənməkdə hər hansı bir qəbahət yoxdur. Yoxsa həm anası, həm də qızı ilə eyni vaxtda nikahlanmaq caiz deyildir. Bundan əlavə, ayədə digər qohumlarla evliliyə icazə verilsə də hədislərdə qohum olmayanlarla evlənmək tövsiyə olunmuşdur.)

24(Müharibədə əsir alaraq) sahib olduğunuz cariyələr istisna olmaqla, ərli qadınlar da, Allahın yazısı (əmri) olaraq sizə (haram edilmişdir). Onlardan başqalarını isə namuslu olmaq və zina etməmək şərtilə mallarınızla (mehrini verib) istəməyiniz sizə halal edildi. Onlardan faydalanmağınız əvəzində vacib olan mehrlərini verin! (Mehr) müəyyən edildikdən sonra razılaşmanızda sizə günah yoxdur. Həqiqətən, Allah biləndir, hikmət sahibidir.

25Sizlərdən kimin azad mömin qadınlarla evlənməyə maddi imkanı yoxdursa, onda sahib olduğunuz mömin cariyələrlə evlənsinlər. Allah sizin imanınızı daha yaxşı bilir. Siz bir-birinizdənsiniz (hamınız Adəmin nəslindənsiniz). Elə isə, iffətli olmaları, zina etməmələri və aşnası olmaması şərtilə sahiblərindən icazə alıb mehrlərini müvafiq qaydada verməklə onlarla evlənin. Əgər ərə getdikdən sonra zina edərlərsə, onların (cəzası) azad qadınlara verilən cəzanın yarısı qədərdir. Bu (cariyə ilə evlənmə icazəsi), sizdən zinaya düşməkdən qorxan kimsələr üçündür. Səbir etməyiniz isə sizin üçün daha xeyirlidir. Allah bağışlayandır, mərhəmətlidir.

26Allah (bilmədiklərinizi) sizə açıqlamaq, sizdən əvvəlkilərin getdiyi (yaxşı) yolları sizə göstərmək və sizin tövbələrinizi qəbul etmək istəyir. Allah hər şeyi biləndir, hikmət sahibidir.

27Allah tövbələrinizi qəbul etmək istəyir. (Nəfsani) arzularına uyanlar isə sizin böyük bir əyriliyə (əyri yola) meyil etməyinizi istəyirlər.

28Allah sizin yükünüzü yüngülləşdirmək istəyir. Axı, insan zəif olaraq yaradılmışdır.

29Ey iman gətirənlər! Aranızda qarşılıqlı razılıqla edilən alış-veriş istisna olmaqla, mallarınızı aranızda batil yolla (haqsızlıqla və haram yolla) yeməyin və özünüzü (bir-birinizi) öldürməyin! Həqiqətən, Allah sizə qarşı mərhəmətlidir.

30Kim düşmənçiliklə və zalımcasına bunu edərsə (haram yeyər, yaxud haqsız yerə birini öldürərsə), Biz onu cəhənnəm oduna atacağıq. Bu, Allah üçün çox asandır.

31Əgər sizə qadağan edilmiş böyük günahlardan çəkinərsinizsə, sizin kiçik günahlarınızın üstünü örtər və sizi şərəfli bir yerə (cənnətə) daxil edərik.

32Allahın birinizi digərindən üstün tutduğu şeyi (birinizə digərinizdən artıq verdiyi mal-mülkü) arzulamayın! Kişilər üçün qazandıqlarından bir pay, qadınlar üçün də qazandıqlarından bir pay vardır. Allahdan, Onun lütfünü istəyin! Şübhəsiz ki, Allah hər şeyi biləndir. (Allah hər insana, onun qabiliyyətinə və çalışmasına görə nemətlər bəxş etmişdir. Başqasının malına göz dikməyin yerinə, hər kəs öz əlindəki nemətə şükür etməli və bir şey istədiyi zaman yalnız Allahdan istəməlidir.)

33Ata-ana və yaxın qohumların qoyub getdiklərindən də hər bir kişi və qadın üçün varislər təyin etdik. Əhd bağladığınız şəxslərin paylarını da özlərinə verin! Şübhəsiz ki, Allah hər şeyə şahiddir.

34Allahın insanların bir qismini digərlərinə üstün etməsinə və öz mallarından (qadınlar üçün) sərf etdiklərinə görə, kişilər qadınların idarəçisi və himayədarlarıdır. Əməlisaleh qadınlar itaətkardırlar. Allah onları qoruduğu üçün onlar da gizli olanı (namuslarını) qoruyarlar. Özbaşınalıq etməsindən qorxduğunuz qadınlara gəlincə, onlara nəsihət edin, (yola gəlməzlərsə,) yataqda onları yalnız buraxın və (yenə yola gəlməzlərsə,) onları döyün! Əgər sizə itaət edərlərsə, artıq onlar üçün başqa bir yol axtarmayın! Şübhəsiz ki, Allah ucadır, böyükdür.

35Əgər o ikisinin (ər-arvadın) aralarının dəyməsindən qorxsanız, onda kişinin ailəsindən bir münsif, qadının ailəsindən də bir münsif göndərin. Əgər (bu iki vasitəçi, ər-arvadı) barışdırmaq istəsələr, Allah o ikisinin arasını düzəldər. Həqiqətən, Allah hər şeyi biləndir, hər işdən xəbərdardır.

36Allaha ibadət edin və heç bir şeyi Ona şərik qoşmayın! Ata-anaya, qohum-əqrəbaya, yetimlərə, yoxsullara, yaxın və uzaq qonşuya, yaxın dosta, yolda qalana və əlinizin altındakılara (qul, kəniz, yaxud xidmətçilərə) yaxşılıq edin! Şübhəsiz ki, Allah özündən razı halda lovğalıq edən kimsələri sevməz.

37Bunlar,) xəsislik edən, insanlara xəsisliyi əmr edən və Allahın, Öz lütfündən onlara verdiyi şeyi (nemətləri, imkanları) gizlədən kəslərdir. Biz kafirlər üçün alçaldıcı bir əzab hazırlamışıq.

38(Bunlar,) Allaha və axirət gününə iman gətirmədikləri halda mallarını insanlara göstəriş üçün infaq edənlərdir. Şeytan kimə yoldaşlıq edərsə, (bilsin ki,) o necə də pis bir yoldaşdır!

39Əgər onlar Allaha və axirət gününə iman gətirib, Allahın onlara verdiyi ruzidən (ehtiyac sahiblərinə) infaq etsəydilər, nə olardı (nə zərər çəkərdilər)?! Allah onları yaxşı tanıyır.

40Şübhə yoxdur ki, Allah zərrə qədər də zülm etməz. Əgər (insanın) yaxşı bir əməli olarsa, Allah onu (o əməlin mükafatını) ikiqat artırar və Öz dərgahından (ona) böyük bir mükafat verər.

41Hər ümmətdən bir şahid gətirdiyimiz və səni də onlara şahid gətirdiyimiz zaman (onların halı) necə olacaq?!

42Kafir olub Peyğəmbərə asi olanlar o gün (axirət günü) yerlə bir olmağı (torpaq olmağı) arzu edəcəklər. Onlar heç bir sözü (əməli) Allahdan gizlədə bilməzlər.

43Ey iman gətirənlər! Sərxoş ikən nə dediyinizi bilənə qədər və cünub olduğunuz zaman – yolçular istisna olmaqla - qüsl edənədək namaza yaxınlaşmayın! Əgər xəstə, yaxud səfərdə olsanız və ya sizdən biri ayaq yolundan gəlsə, yaxud qadınlarla yaxınlıq etsəniz (cinsi əlaqədə olsanız), (qüsl və ya dəstəmaz üçün) su tapmasanız, təmiz bir torpaqla təyəmmüm edin; (torpağı) üzünüzə və əllərinizə sürtün! Həqiqətən, Allah əfv edəndir, bağışlayandır. (Dəstəmaz, yaxud qüsl almaq istəyən bir müsəlman su tapmadığı vaxt torpaq, yaxud torpaq cinsindən olan bir şeylə təyəmmüm etməlidir. Təyəmmüm həm dəstəmaz, həm də qüsl əvəzinə edilə bilər. Bundan əlavə, su olub, ancaq o sudan istifadə etmək mümkün olmadığı zaman da təyəmmüm edilməlidir.)

44Özlərinə kitabdan bir pay verilmiş kimsələri görmədinmi?! Onlar (haqq yolun əvəzinə) zəlaləti satın alır və sizin də (haqq) yoldan çıxmağınızı istəyirlər.

45Allah sizin düşmənlərinizi çox yaxşı tanıyır. Dost olaraq da, yardımçı olaraq da Allah kifayətdir.

46Yəhudilərin bir qismi sözlərin yerini dəyişdirir və dillərini əyib-büzərək dinə tənə vurmaq məqsədilə: “Eşitdik və qarşı çıxdıq! Eşit! Eşitməz olasan! “Raina!” (Bizə qayğı göstər!) - deyirlər. Əgər onlar: “Dinlədik və itaət etdik. Dinlə və bizə bax!” - desəydilər, şübhəsiz ki, bu onlar üçün daha yaxşı və daha doğru olardı. Lakin küfrləri səbəbilə Allah onlara lənət etmişdir. Az bir hissəsi istisna olmaqla, onlar iman gətirməzlər. (Yəhudilər, Allahın onlara göndərdiyi Tövratı təhrif edərək, ondakı söz və cümlələri dəyişdirmişdilər. Eyni zamanda son peyğəmbərlə bağlı hissəni də təhrif edib pozmuşdular. “Raina” sözü “bizə qayğı göstər” deməkdir. Ancaq bu sözdəki “i” səsini uzadaraq oxuduqda “bizim çobanımız” mənasına gəlir. Yəhudilər də guya peyğəmbəri təhqir etmək üçün bu cür kəlmə oyunları edirdilər. Yuxarıdakı ayədə buna işarə edilmişdir.)

47Ey kitab əhli! Biz (bəzi) üzləri dümdüz edib arxalarına çevirməzdən, yaxud şənbə günü əhlini lənətlədiyimiz kimi onları da lənətləməzdən əvvəl əlinizdə olanı təsdiqləyici olaraq nazil etdiyimizə (Qurana) iman gətirin! Allahın əmri mütləq yerinə yetəcəkdir! (Yuxarıdakı ayədə keçən “şənbə günü əhli”, yəhudilərə görə müqəddəs sayılan şənbə günündə o günün qadağalarına riayət etməyən bəzi yəhudilərdir. Bu qadağalara riayət etmədiklərinə görə Allah onları lənətləmişdir.)

48Şübhəsiz ki, Allah Özünə şərik qoşulmasını bağışlamaz. Bunun xaricindəki günahları, dilədiyi kimsə üçün bağışlayar. Kim Allaha şərik qoşarsa, həqiqətən, o, böyük bir günahla (Allaha) iftira atmış olar.

49Özlərini təmizə çıxaran kimsələri görmədinmi? Əksinə, Allah dilədiyi kimsəni təmizə çıxardar və onlara xurma çərdəyinin teli qədər belə haqsızlıq edilməz.

50Bax, Allaha qarşı necə yalan uydururlar! Açıq-aşkar bir günah olaraq bu (onlara) yetər!

51Özlərinə kitabdan (yazıb-oxumaqdan) bir pay verilənləri görmədinmi?! Onlar Cibtə (bütə) və Tağuta (bütə və ya şeytana) inanır və kafirlər haqqında: “Bunlar möminlərdən daha doğru yoldadırlar”, - deyirlər.

52Onlar Allahın lənət etdiyi kimsələrdir. Allahın lənət etdiyi kimsəyə heç bir köməkçi tapa bilməzsən!

53Yoxsa onların mülkdən (hökmranlıqdan) bir payımı var?! Əgər elə olsaydı, çərdəyin tumurcuğunu belə insanlara verməzdilər.

54Yoxsa onlar Allahın Öz lütfündən bəxş etdiyi şeylərə görə insanlara həsədmi aparırlar? Halbuki, Biz İbrahim ailəsinə kitab və hikmət vermiş, onlara böyük bir hökmranlıq bəxş etmişdik.

55Onlardan bəzisi ona (İbrahimə) iman gətirdi, bəzisi də ondan üz çevirdi. (Üz çevirənlərə) cəhənnəmin yandırıcı alovu kifayətdir.

56Şübhəsiz, ayələrimizi inkar edənləri cəhənnəmə atacağıq. Onların dəriləri bişdikcə, əzabı dadsınlar deyə dərilərini başqa dərilərlə əvəz edəcəyik. Həqiqətən, Allah qüdrətlidir, hikmət sahibidir.

57İman gətirib yaxşı işlər görənləri (ağacları) altından çaylar axan, içində əbədi qalacaqları cənnətlərə daxil edəcəyik. Orada onlar üçün tər-təmiz zövcələr vardır. Onları (orada) sıx kölgəliklərə daxil edəcəyik.

58Allah sizə əmanətləri sahiblərinə (işi əhlinə) verməyinizi və insanlar arasında hökm verdiyiniz zaman ədalətlə hökm verməyinizi əmr edir. Allah bununla sizə necə də gözəl nəsihət verir! Şübhəsiz ki, Allah hər şeyi eşidəndir, görəndir.

59Ey iman gətirənlər, Allaha itaət edin! Peyğəmbərə və özünüzdən olan ixtiyar sahiblərinə (idarəçilərə) də itaət edin! Əgər bir iş barəsində mübahisə etsəniz, Allaha və axirət gününə inanırsınızsa, onu Allaha və Peyğəmbərə ərz edin (onların əmrlərinə uyğun olaraq həll edin)! Bu həm daha xeyirli, həm də nəticə etibarilə daha gözəldir.

60Sənə nazil edilənə və səndən əvvəl nazil edilənlərə iman gətirdiklərini iddia edənləri görmədinmi?! Onlar tağuta inanmamaları əmr olunduğu halda onun hüzurunda mühakimə olunmaq istəyirlər. Şeytan isə onları uzaq (dərin) bir zəlalətə salmaq istəyir. (Tağut kəliməsi Quranda, “büt, şeytan, zəlalətdə olan kimsə və s.” mənalarda işlədilmişdir. Yuxarıdakı ayənin nüzul səbəbi ilə əlaqəli olaraq bildirilir ki, münafiqlərdən biri mübahisə etdiyi şəxsə, aralarında hökm verməsi üçün Həzrət Peyğəmbərin (s.ə.s.) əvəzinə Kab ibn Əşrəfin yanına getməyi təklif edir. Beləliklə bu ayə, münafiqlərin iç üzünü ortaya çıxartmışdır.)

61Onlara: “(Aranızda hökm verilməsi üç­ün) Allahın nazil etdiyinə (Qurana) və Peyğəmbərə gəlin!” - deyildiyi zaman münafiqlərin səndən tamamilə üz döndərdiklərini görərsən.­

62Bəs öz əlləri ilə etdikləri (əməllər) səbəbilə onların başına bir müsibət gəldiyi zaman sənin yanına gələrək: “Biz yalnız yaxşılıq etmək və barışıq yaratmaq istədik”, – deyə Allaha and içdikləri vaxt (onların halı) necə olacaq?!

63Onlar o kəslərdir ki, Allah onların ürəklərindəkini bilir. Elə isə onlardan üz çevir və onlara öyüd-nəsihət verərək özləri haqqında təsirli söz söylə!

64Biz hər bir peyğəmbəri, - Allahın izni ilə - yalnız özünə itaət olunması üçün göndərdik. Əgər onlar, özlərinə zülm etdikləri zaman sənin yanına gəlib Allahdan bağışlanmaq diləsəydilər və Peyğəmbər də onlar üçün əfv istəsəydi, əlbəttə, Allahın, tövbələri qəbul edən və mərhəmətli olduğunu görərdilər.

65Xeyr! Rəbbinə and olsun ki, onlar öz aralarındakı ixtilaflar barəsində səni hakim təyin edib, sonra da verdiyin hökmə görə içlərində bir sıxıntı hiss etməyib tam bir təslimiyyətlə təslim olmayınca, iman gətirmiş olmazlar!

66Əgər Biz onlara: “Özünüzü öldürün, yaxud yurdlarınızdan çıxın!” – deyə əmr etsəydik, onlardan az bir hissəsi istisna olmaqla, bunu yerinə yetirməzdilər. Əgər özlərinə verilən öyüd-nəsihətlərə əməl etsəydilər, əlbəttə, bu, onlar üçün daha xeyirli olacaq və imanlarını daha çox möhkəmləndirəcəkdi.

67O zaman onlara Öz tərəfimizdən böyük bir mükafat verərdik

68Və həqiqətən, onları doğru yola yönəldərdik.

69Kim Allaha və Peyğəmbərə itaət edərsə, onlar Allahın nemət bəxş etdiyi peyğəmbərlər, siddiqlər, şəhidlər və əməlisalehlərlə birlikdə olacaqlar. Onlar nə gözəl yoldaşlardır!

70Bu lütf Allahdandır. Hər şeyi bilən olaraq Allah yetər!

71Ey iman gətirənlər, tədbirinizi alın və dəstə-dəstə, yaxud hamılıqla (cihada) çıxın!

72Sizdən elələri var ki, (cihada çıxdığınız zaman) ağır tərpənər və əgər sizə bir müsibət üz verərsə, belə deyər: “Allah mənə lütf etdi ki, mən onlarla birlikdə olmadım”. (Yuxarıdakı ayədə qeyd edilən “ağır tərpənərlər” ifadəsindən məqsəd müxtəlif bəhanələr gətirərək cihada çıxmaq istəməyən və başqalarının da cihada çıxmasına mane olmaq istəyən münafiqlərdir.)

73Əgər Allahdan sizə bir lütf (zəfər) yetişərsə, sanki sizinlə onun arasında heç bir yaxınlıq yoxmuş kimi belə deyər: “Kaş mən də onlarla birlikdə olub böyük bir uğur qazanaydım!”

74Elə isə, dünya həyatını axirət qarşılığında satanlar Allah yolunda vuruşsunlar. Kim Allah yolunda vuruşub ölər, yaxud qalib gələrsə, ona böyük bir mükafat verəcəyik.

75Sizə nə olub ki, Allah yolunda və “Ey Rəbbimiz! Əhalisi zalım olan bu şəhərdən bizi çıxart, bizə Öz tərəfindən bir (himayəçi) dost və bir yardımçı göndər!” - deyən aciz kişilər, qadınlar və uşaqlar uğrunda vuruşmursunuz? (Məkkənin fəthindən əvvəl, Mədinəyə hicrət etməyib orada qalan müsəlmanlar, müşriklərdən böyük əzab-əziyyət görmüş və Allaha dua edərək onlara yardımçı göndərməsini istəmişdilər. Yuxarıdakı ayə bu hadisəyə işarə etməklə birlikdə, dünyanın hər hansı bir yerində haqsızlığa məruz qalan çarəsiz müsəlmanların köməyinə çatmağı müsəlmanlara əmr edir.)

76İman gətirənlər Allah yolunda döyüşürlər. Kafirlər isə Tağut (şeytan, bütlər) yolunda döyüşürlər. Elə isə, şeytanın dostları ilə vuruşun! Şübhəsiz ki, şeytanın hiyləsi zəifdir.

77“(Müharibədən) əllərinizi çəkin, namazı qılın və zəkatı verin!” - deyilən kimsələri görmədinmi?! Müharibə etmək onlara vacib olduqda isə onlardan bir qismi Allahdan qorxan kimi, yaxud daha da şiddətli bir şəkildə insanlardan qorxuya düşdülər və: “Ey Rəbbimiz! Müharibəni nə üçün bizə vacib etdin? Nə olardı ki, yaxın bir zamana qədər bizi təxirə salsaydın (bir müddət daha müharibəni vacib etməsəydin)”, - dedilər. (Onlara) de ki: “Dünya mənfəəti azdır (fanidir). Axirət isə müt­təqilər üçün daha xeyirlidir. Sizə xurma çərdəyinin teli qədər belə haqsızlıq edilməyəcəkdir.

78Harada olursunuzsa olun, hətta möhkəm qalalar içərisində olsanız belə ölüm sizə çatacaqdır”. Əgər onlara bir yaxşılıq yetişərsə: “Bu, Allah tərəfindəndir!” - deyərlər. Əgər onlara bir pislik toxunarsa: “Bu sən­dəndir!” - deyərlər. De: “Hamısı Allahdandır”. Bu insanlara nə olub ki, az qala söz də başa düşmürlər!

79Sənə gələn hər bir yaxşılıq Allahdandır, başına gələn hər bir pislik isə özündəndir. (Ey Rəsulum!) Səni insanlara elçi (peyğəmbər) olaraq göndərdik. (Buna) şahid olaraq Allah yetər.

80Kim Rəsula itaət edərsə, şübhəsiz ki, Allaha itaət etmiş olar. Üz döndərənə gəldikdə, Biz səni onların başına gözətçi göndərmədik.

81(Ey Rəsulum! Sənə:) “Baş üstə!” - deyirlər. Sənin yanından çıxıb getdikləri zaman isə onların bir qismi, sənin dediyindən başqa bir şeyi gizlicə planlaşdırır. Allah onların gizlicə planladıqlarını yazır. Elə isə, onlardan üz çevir və Allaha təvəkkül et! Vəkil olaraq Allah yetər. (Münafiqlər iman gətirmədikləri halda Həzrət Peyğəmbərin (s.ə.s.) hüzurunda ikən, o nə deyərsə, onu qəbul edib özlərini itaət edirmiş kimi göstərirdilər. Onun hüzurundan çıxdıqdan sonra isə gecələri gizli-gizli planlar qururdular. Yuxarıdakı ayədə bu hadisələrə işarə edilir.)

82Onlar Quranı düşünməzlərmi? Əgər o, Allahdan qeyrisi tərəfindən gəlmiş olsaydı, həqiqətən, onda çoxlu ziddiyyətlər tapardılar.

83Onlara əmin-amanlıq və ya qorxu xəbəri gəldiyi zaman onu yayarlar. Əgər bunu Peyğəmbərə və aralarındakı ixtiyar sahiblərinə demiş olsaydılar, onların içindən onun mahiyyətini anlayan kimsələr (onun nə olduğunu) bilərdilər. Əgər Allahın sizə lütfü və mərhəməti olmasaydı, şübhəsiz ki, az bir qisminiz istisna olmaqla, şeytana uyacaqdınız.

84Ona görə də Allah yolunda vuruş! Sən özündən başqasına görə məsul deyilsən. Möminləri də (cihada) təşviq et! Ola bilsin ki, Allah kafirlərin gücünü qırar. Allahın gücü daha çox, cəzası da daha şiddətlidir.

85Kim yaxşı bir işə vasitəçi olarsa, ona o işdən bir pay düşər. Kim pis bir işə vasitəçi olarsa, ona da o işdən bir pay düşər. Allah hər şeyə gücü yetəndir.

86Sizə salam verilən zaman, siz ondan daha gözəl bir şəkildə və ya eynisi ilə salama cavab verin! Şübhəsiz ki, Allah hər şeyin haqq-hesabını çəkəndir. (Salamlaşmaq müsəlmanlar arasında sevgini gücləndirən və əmin-amanlığı ifadə edən gözəl bir ünsiyyət vasitəsidir. Salamı verən kimsə: “Əssələmu aleykum!” – deyər. Ona cavab vərən müsəlman isə ya daha gözəl bir şəkildə: “Və aleykumussələm və rahmətullahi və bərakətuh”, ya da eynisilə “Və aleykumussələm”, - deyərək salamı alar.)

87Allahdan başqa heç bir ilah yoxdur! Şübhəsiz, O, qopacağına şəkk olmayan qiyamət günü sizi bir yerə toplayacaqdır. Allahdan daha doğru danışan kimdir?!

88Sizə nə olub ki, münafiqlər barəsində iki qrupa ayrıldınız? Halbuki Allah onları, qazandıqları şeylərə görə baş aşağı etmişdir (küfrə qaytarmışdır). Allahın azdırdığı kimsəni doğru yolamı gətirmək istəyirsiniz? Allah kimi azdırarsa, onun üçün heç bir (doğru) yol tapa bilməzsən!

89Onlar sizin də özləri kimi kafir ol­ma­ğınızı istədilər ki, beləcə (onlarla) eyni olasınız. Ona görə də Allah yolunda hicrət edənə qədər onlardan (heç birini) özünüzə dost tutmayın! Əgər üz çevirsələr, onları yaxalayın və harada görsəniz öldürün! Onlardan özünüzə nə dost, nə də köməkçi tutun!

90Ancaq sizinlə aralarında müqavilə olan bir tayfaya sığınanlar, yaxud sizinlə vuruşmaqdan və ya öz qövmləri ilə vuruşmaq istəmədikləri üçün ürəkləri sıxılaraq sizə gələnlər istisnadır. Əgər Allah diləsəydi, həqiqətən, onları sizə ürcah edərdi və onlar sizinlə vuruşardılar. Əgər sizdən aralanıb bir tərəfə çəkilsələr və sizinlə vuruşmayıb sülh təklif etsələr, Allah sizə, onlara qarşı bir yol izləmək (onlarla döyüşmək) haqqı verməz.

91Həm sizdən, həm də öz camaatından arxayın olmaq istəyən başqalarını görəcəksiniz. Onlar nə vaxt fitnə-fəsad törətməyə sövq edilsələr, başıaşağı ora atılarlar. Əgər sizi tərk edib getməz, sizə sülh təklif etməz və (sizdən) əllərini çəkməzlərsə, onda onlara harada rast gəlsəniz, tutub öldürün! Onlara qarşı sizə açıq bir səlahiyyət verdik. (Yuxarıdakı ayələrdə sözü gedən kafirlər Mədinə xaricindəki münafiqlərdir. Onlardan bəziləri hicrət etməyib Məkkədə qalmış və müşriklərlə əlbir olmuşdular. Bir hissəsi müsəlmanlarla müqaviləsi olan qəbilələrə sığınmış, bir hissəsi isə heç bir tərəfdən döyüşmək istəmədikləri üçün bitərəf olduqlarını elan etmişdilər. Müsəlmanlar bu son iki qrupa toxunmamalı və onlarla müharibə etməməli, digər münafiqləri isə harada görsələr oradaca öldürməli idilər.)

92Səhvən olması istisna olmaqla, heç bir möminin (başqa) bir mömini öldürməyə haqqı yoxdur. Kim bir mömini səhvən öldürərsə, mömin bir qul azad etməli və (ölənin) ailəsinə qanbahası verməlidir. (Öldürülənin ailəsinin qanbahasını) bağışlaması istisnadır. Əgər (öldürülən şəxs) mömin olub sizə düşmən bir tayfadan olarsa, mömin bir qul azad etmək lazımdır. Əgər (öldürülən şəxs) sizinlə aralarında müqavilə olan bir tayfadandırsa, o zaman onun ailəsinə qanbahası verməli və mömin bir qul azad etməlidir. Kim (buna imkan) tapa bilməsə, arxa­arxaya iki ay oruc tutmalıdır ki, Allah tərəfindən tövbəsi qəbul edilsin. Allah hər şeyi biləndir, hikmət sahibidir.

93Kim bir mömini qəsdən öldürərsə, onun cəzası əbədi qalacağı cəhənnəmdir. Allah ona qəzəb etmiş, onu lənətləmiş və onun üçün böyük bir əzab hazırlamışdır.

94Ey iman gətirənlər! Allah yolunda (cihad etmək üçün) səfərə çıxdığınız zaman (qarşılaşdığınız kimsənin müsəlman olub-olmadığını) yaxşıca araşdırın! Sizə salam verən bir kimsəyə, dünya həyatının müvəqqəti mənfəətini arzulayaraq: “Sən mömin deyilsən!” - deməyin! Allah dərgahında çoxlu qənimətlər vardır. Daha əvvəl siz də belə ikən Allah sizə lütf etdi. Elə isə, (qarşılaşdığınız kimsənin müsəlman olub-olmadığını) yaxşıca araşdırın! Şübhəsiz ki, Allah sizin etdiklərinizdən xəbərdardır. (Buxaridə qeyd edilən bir rəvayətə görə, müsəlmanlardan bir qrup əlində qənimət malı olan bir adamla rastlaşdılar. Həmin adam onlara: “Əssələmu aleykum” – dedi. Ancaq onun müsəlman olduğuna inanmayıb onu öldürdülər və əlindəki qəniməti qəsb etdilər. Bu hadisə nəticəsində yuxarıdakı ayə nazil oldu. Yəni, “mən müsəlmanam”, - deyən bir kimsəni yaxşıca araşdırmadan kafirliklə ittiham etmək olmaz.)

95Möminlərdən üzrsüz (cihada getməyib evdə) oturanlar, Allah yolunda malları və canları ilə cihad edənlərlə bir deyillər. Allah malları və canları ilə cihad edənləri, (cihada getməyib evdə) oturanlardan dərəcə etibarilə üstün tutdu. Allah hamısına gözəllik (cənnət) vəd etmişdir. Ancaq Allah cihada gedənləri (cihada getməyib evdə) oturanlardan böyük bir mükafatla üstün etmişdir.

96Öz tərəfindən dərəcələr, bağışlanma və mərhəmət ilə (onları üstün etmişdir). Allah bağışlayandır, rəhimlidir.

97Mələklər özlərinə zülm edənlərin canlarını alarkən dedilər: “Nə işlə məşğul idiniz?” Onlar dedilər: “Biz yer üzündə aciz idik”. Mələklər dedilər: “Allahın yeri hicrət edəcəyiniz qədər geniş deyildimi?!” Onların sığınacaqları yer cəhənnəmdir. O necə də pis dönüş yeridir!

98Kişilər, qadınlar və uşaqlardan aciz olub heç bir çarə və hər hansı bir yol tapa bilməyənlər isə istisnadır.

99Ola bilsin ki, Allah onları bağışlasın. Allah əfv edəndir, bağışlayandır.

100Kim Allah yolunda hicrət edərsə, yer üzündə çoxlu sığınacaq və bolluq tapar. Kim Allah və Onun Peyğəmbəri yolunda hicrət etmək üçün evindən çıxar, sonra da ölümü çatarsa, onun mükafatını vermək Allaha aiddir. Allah bağışlayandır, rəhmlidir.

101Yer üzündə səfərə çıxdığınız zaman, əgər kafirlərin sizə zərər yetirəcəklərindən qorxsanız, namazı qısaltmağınız sizə günah deyil. Həqiqətən, kafirlər sizin açıq-aşkar düşməninizdir.

102Ey Rəsulum!) Sən (döyüş əsnasında əsgərlərin) arasında olub onlara namaz qıldırdığın zaman onlardan bir dəstə səninlə birlikdə namaza dursun, silahlarını da (özləri ilə) götürsünlər. Onlar (namaz qılıb) səcdə edən kimi sizin arxanıza keçsinlər. Sonra namaz qılmamış olan digər dəstə gəlib səninlə birlikdə namaz qılsın. Onlar da ehtiyat tədbirləri alsınlar və silahlarını götürsünlər. Kafirlər istəyərlər ki, kaş siz silah-sursatınızdan və əşyalarınızdan xəbərsiz (uzaqda) olaydınız və sizin üzərinizə birdəfəlik basqın edəydilər. Əgər yağışdan əziyyət çəkərsinizsə, yaxud xəstə olarsınızsa, silahlarınızı yerə qoymağınız sizə günah deyil. Yenə də ehtiyat tədbirinizi görün! Şübhəsiz ki, Allah kafirlər üçün alçaldıcı bir əzab hazırlamışdır.

103Namazı qıldıqdan sonra ayaq üstə olanda da, oturanda da, uzananda da Allahı zikr edin! Təhlükədən əmin olduğunuz zaman isə namazı (tam şəkildə) qılın! Çünki namaz, müəyyən vaxtlarda olmaq üzrə möminlərə fərz edilmişdir. (Yuxarıdakı üç ayə səfərdə və müharibədə namazın necə qılınacağını izah edir. Sünnədən də məlumdur ki, səfər əsnasında, yaxud döyüş zamanı dörd rükətli fərz namazlar iki rükət olaraq qılınar. Doxsan kilometrlik və ondan daha uzaq məsafəyə səfər edənlər səfəri sayılırlar və onlar da bu şəkildə namaz qılarlar.)

104(Düşmən) qövmlə (döyüşmək) istəyiniz barəsində zəiflik göstərməyin! Əgər siz acı çəkirsinizsə, bilin ki, onlar da sizin kimi acı çəkirlər. Üstəlik siz onların ümid etmədikləri şeyləri Allahdan ümid edirsiniz. Allah hər şeyi biləndir, hikmət sahibidir.

105Allahın sənə göstərdiyi şəkildə insanlar arasında hökm verəsən deyə Kitabı sənə haqq olaraq nazil etdik. Ona görə də xainlərin müdafiəçisi olma!

106Allahdan bağışlanma dilə! Şübhəsiz ki, Allah bağışlayandır, rəhmlidir.

107Özlərinə xəyanət edən kimsələr üçün mübahisə etmə! Şübhəsiz ki, Allah günahkar xain kimsəni sevməz.

108Onlar (etdiklərini) insanlardan gizlətsələr də, Allahdan gizlədə bilməzlər. Gecə vaxtı Onun razı qalmadığı sözləri sərf etdikləri zaman da Allah onların yanında idi. Allah onların etdiklərini (elmi ilə) əhatə etmişdir.

109Bax siz, dünya həyatında onlar üçün mübahisə edən kəslərsiniz. Bəs qiyamət günü kim onlar üçün Allahla mübahisə edəcək, yaxud kim onlara vəkil olacaq?

110Kim pis bir iş görər və ya özünə zülm edər, sonra da Allahdan bağışlanma diləyərsə, Allahın bağışlayan və mərhəmətli olduğunu görər.

111Kim bir günah qazanarsa, onu yalnız öz əleyhinə qazanmış olar. Allah hər şeyi biləndir, hikmət sahibidir.

112Kim bir xəta edər, yaxud günah iş görər, sonra da onu günahsız bir kimsənin üstünə atarsa, şübhəsiz, o (günahkar), iftira və açıq-aşkar bir günah yüklənmiş olar.

113Əgər sənə Allahın lütfü və mərhəməti olmasaydı, onlardan bir dəstə səni (haqdan) azdırmaq niyyətində olardı. Halbuki, onlar özlərindən başqasını azdıra bilməzlər və sənə heç bir zərər verə bilməzlər. Allah sənə Kitabı (Quranı) və hikməti nazil etdi, eləcə də daha əvvəl bilmədiklərini öyrətdi. Allahın sənə olan lütfü böyükdür.

114Onların fısıldaşmalarının çoxunda xeyir yoxdur. Ancaq sədəqə verməyi, yaxud yaxşılığı və ya insanların arasını düzəltməyi (sülhü) əmr edən kimsənin (fısıldaşması) istisnadır. Kim Allahın rizasını qazanmaq üçün bunu edərsə, Biz ona böyük mükafat verəcəyik.

115Haqq yol aydın olduqdan sonra kim Peyğəmbərə qarşı gələr və möminlərin yolundan başqa bir yol izləyərsə, onu yönəlmiş olduğu yola döndərər və cəhənnəmə atarıq. Ora necə də pis bir qayıdış yeridir!

116Şübhəsiz ki, Allah, Özünə şərik qoşulmasını əsla bağışlamaz. Bundan başqasını, dilədiyi kimsə üçün bağışlayar. Kim Allaha şərik qoşarsa, həqiqətən, o, (haqdan) uzaq bir zəlalətə düşmüşdür. (Allah-Təala qəlbində zərrə qədər imanla vəfat edən kimsələri belə axirətdə ya müəyyən bir vaxt cəzalandırdıqdan, yaxud günahlarının kəffarəsindən sonra, yaxud da tövbələrini qəbul etdikdən sonra cənnətinə qoyar. Ancaq imansız olaraq küfr və şirk içində ölənləri bağışlamayacağını bu ayədə açıq bir şəkildə bildirir.)

117Onlar Allahı qoyub yalnız dişilərə (dişi bütlərə) dua edir və inadkar şeytandan diləyirlər.

118Allah ona (şeytana) lənət etmiş, o isə demişdi: “Mütləq, qullarından müəyyən bir qismini ələ keçirəcəyəm.

119Onları hökmən azdırıb (puç) xülyalara salacaq və onlara əmr edəcəyəm ki, (bütlər üçün nişanlamaq məqsədilə) heyvanların qulaqlarını kəssinlər. Onlara, Allahın yaratdıqlarını dəyişdirməyi əmr edəcəyəm!” Kim Allahı qoyub şeytanı özünə dost tutarsa, həqiqətən, o, açıq-aşkar ziyana düşmüşdür. (Allahın yaratdıqlarını dəyişdirmək, canlıların təbii formalarını və xüsusiyyətlərini dəyişdirmək deməkdir. Lazımsız yerə heyvanların qulaqlarını, quyruqlarını, buynuzlarını və s. kəsmək də bu ayə ilə qadağan edilmişdir. Eyni zamanda müəyyən vasitələrlə təbiəti korlayan hallar buna daxildir.)

120(Şeytan) onlara vəd verər və onları ümidləndirər. Ancaq şeytanın onlara vəd verməsi, yalandan başqa bir şey deyildir.

121Onların sığınacaqları yer cəhənnəmdir. Oradan qaçıb xilas olacaqları bir yer tapa bilməyəcəklər.

122İman gətirib yaxşı işlər görənləri isə, (ağacları) altından çaylar axan və içində əbədi qalacaqları cənnətlərə daxil edəcəyik. (Bu,) Allahın haqq olan vədidir. Söz (vermək və onu tutmaq) baxımından Allahdan daha doğru kim ola bilər?!

123Nə sizin xülyalarınız, nə də kitab əhlinin xülyaları (həqiqət) deyildir. Kim pis bir iş görərsə, ona görə cəzalandırılar və Allahdan başqa özünə nə bir dost, nə də bir köməkçi tapa bilər.

124Kişi, yaxud qadınlardan hər kim mö­min olaraq yaxşı işlər görərsə, onlar cənnətə daxil olacaqlar. Onlara xurma çərdəyinin çuxuru qədər belə haqsızlıq edilməyəcək.

125Yaxşı əməl sahibi olub özünü Allaha təslim edən və İbrahimin hənif dininə tabe olan kimsədən din baxımından daha gözəl kim ola bilər. Allah İbrahimi Özünə dost tutmuşdur.

126Göylərdə və yerdə nə varsa, hamısı Allaha məxsusdur. Allah hər şeyi (elmi və qüdrəti ilə) əhatə etmişdir.

127Səndən qadınlar barəsində fitva istəyirlər. De: “Verilməsi vacib olan (mirası) verməyib nikahlamaq istədiyiniz yetim qadınlar, aciz uşaqlar və yetimlərə qarşı ədalətlə rəftar etməyiniz barəsində fitvanı sizə Allah və Kitabda oxunan (ayələr) verir. Şübhəsiz ki, etdiyiniz hər bir xeyir işi Allah bilir.

128Əgər bir qadın öz ərinin kobud rəftarından, yaxud (özündən) üz çevirməsindən qorxarsa, (ər-arvadın) öz aralarında barışığa gəlmələri onlara günah deyil. Barışmaq daha xeyirlidir. Nəfslər xəsisliyə (qısqanclığa) hazırdır. Əgər yaxşı dolanıb (Allahdan) qorxsanız, (bilin ki,) şübhəsiz, Allah sizin etdiklərinizdən xəbərdardır.

129Zövcələr arasında ədalətli davranmağı nə qədər çox istəsəniz də, əsla bacara bilməzsiniz. Ona görə də birini asılı vəziyyətdə qoyub, (digərinə) tamamilə meyil göstərməyin! Əgər barışığa gəlib (belə hərəkətlərdən) çəkinsəniz, (bilin ki,) həqiqətən, Allah bağışlayandır, rəhmlidir. (Birdən çox qadınla evlənən kişi zövcələri arasında ədalətli davranmaq məcburiyyətindədir. Ancaq bəzi hallarda ədalətli davranmaq qeyri-mümkündür. Məsələn, iki zövcəni eyni dərəcədə bəyənib sevə bilmək mümkün deyildir. Bunu istəsə də bacara bilməyəcəyinə görə kişi bundan məsul deyildir. Ancaq maddi imkanlar, birlikdə yaşamaq və digər ehtiyaclarla bağlı onlar arasında ədalətli olmalıdır.)

130Əgər (ər-arvad) bir-birindən ayrılsalar, Allah hər ikisini Öz geniş (lütfü və neməti) ilə zəngin edər (maddi imkanlar baxımından həyat yoldaşına möhtac qalmaqdan xilas edər). Allah (lütfü ilə) genişdir, hikmət sahibidir.

131Göylərdə və yerdə nə varsa, hamısı Allahındır. Sizdən əvvəl özlərinə kitab verilənlərə də, sizə də əmr etdik ki, Allahdan qorxun! Əgər Allahı inkar etsəniz, bilin ki, göylərdə və yerdə nə varsa, hamısı Allahındır. Allah heç nəyə möhtac deyildir, hər cür tərifə layiqdir.

132Göylərdə və yerdə nə varsa, hamısı Allahındır. Vəkil olaraq Allah yetər!

133Ey insanlar! Əgər Allah istəsə, sizi yox edib, (yerinizə) başqalarını gətirər. Allah buna qadirdir.

134Kim dünya mükafatını istəyərsə, (bilsin ki,) dünyanın da, axirətin də mükafatı Allah dərgahındadır. Allah hər şeyi eşidəndir, görəndir.

135Ey iman gətirənlər! Özünüzün, ata­ananızın və ya qohumlarınızın əleyhinə olsa belə, daim ədaləti təmin edən və) Allah üçün şahidlik edən kimsələr olun! (Haqqında şahidlik etdiyiniz kimsələr) istər varlı, istər kasıb olsun, Allah hər ikisinə də (sizdən) daha yaxındır. Nəfsinizin arzusuna uyaraq haqdan üz çevirməyin! Əgər (yalan danışaraq dilinizi) bükər, yaxud (şahidlikdən) boyun qaçırarsınızsa, (bilin ki,) həqiqətən, Allah sizin etdiklərinizdən xəbərdardır!

136Ey iman gətirənlər! Allaha, Onun Peyğəmbərinə, Peyğəmbərinə nazil etdiyi Kitaba və daha əvvəl nazil etdiyi kitablara iman gətirin (imanınızda əzmkar olun)! Kim Allahı, mələklərini, kitablarını, peyğəmbərlərini və axirət gününü inkar edərsə, (haqdan) uzaq bir zəlalətə düşmüş olar.

137Həqiqətən, iman gətirib sonra kafir olan, sonra yenə iman gətirib, yenə kafir olan, sonra da küfrlərini artıran kimsələri Allah nə bağışlayar, nə də doğru yola yönəldər. (Bunlar, qəlblərində iman tam olaraq yerləşməyib qərarsız olan və iman ilə küfr arasında ömür sürən, axırda da küfrün tərəfində yer alan kafir və münafiqlərdir.)

138Münafiqlərə, onlar üçün şiddətli əzab olacağını müjdələ!

139Möminləri qoyub kafirləri dost tutanlar, izzəti (güc və şərəfi) onların yanındamı axtarırlar?! Şübhəsiz ki, bütün izzət Allaha məxsusdur!

140(Allah) Kitabda sizə nazil etmişdir ki, Allahın ayələrinin inkar edildiyini və onların (ayələrin) ələ salındığını eşitdiyiniz zaman, onlar (kafirlər) bundan başqa bir sözə (mövzuya) keçənə qədər onlarla birlikdə oturmayın! Yoxsa siz də onlar kimi olarsınız. Şübhəsiz ki, Allah münafiqləri və kafirləri cəhənnəmdə bir yerə toplayacaqdır.

141Allahdan sizə bir qələbə nəsib olarsa, sizi kənardan izləyənlər (münafiqlər) belə deyərlər: “Biz də sizinlə birlikdə deyildikmi?” Əgər kafirlərə (zəfər) nəsib olarsa, (bu dəfə onlara:) “Biz (müharibədə) üstünlüyünüzü təmin edib sizi möminlərdən qorumadıqmı?” - deyərlər. Qiyamət günü Allah sizin aranızda hökm verəcək və kafirlərə, möminlərin əleyhinə bir yol verməyəcəkdir.

142Həqiqətən, münafiqlər Allahı aldatmağa çalışırlar. Halbuki O (Allah) onları aldadar (aldatmalarını cəzalandırar). Onlar namaza durduqları zaman tənbəlliklə qalxar, özlərini insanlara göstərər və Allahı çox az zikr edərlər.

143Onlar bunların (iman ilə küfr) arasında tərəddüd edib, nə onlara (möminlərə), nə də bunlara (kafirlərə) bağlanarlar. Allahın azdırdığı kimsə üçün heç bir (çıxış) yolu tapa bilməzsən.

144Ey iman gətirənlər, möminləri qoyub kafirləri dost tutmayın! (Bunu edərək) öz əleyhinizə, Allaha açıq bir dəlilmi vermək istəyirsiniz?

145Şübhəsiz, münafiqlər cəhənnəmin ən alt təbəqəsindədirlər. Artıq onlar üçün heç bir yardımçı tapa bilməzsən.

146Ancaq tövbə edib özlərini islah edən, Allaha (Allahın dininə) sarılan və Allah üçün dinlərini (ibadətlərini) ixlasla yerinə yetirən kimsələr istisnadır. Onlar möminlərlə bərabərdirlər. Allah möminlərə böyük mükafat verəcəkdir.

147Əgər şükür edib iman gətirsəniz, Allah sizə niyə əzab versin? Allah şükürün əvəzini verəndir, hər şeyi biləndir.

148Haqsızlığa məruz qalan istisna olmaqla, Allah pis sözün ucadan söylənməsini sevməz. Allah hər şeyi eşidəndir, biləndir. (Pis söz deyildikdə, birinin qeybətini qırmaq, söz daşımaq, yalan, iftira və s. başa düşülməlidir. İnsan bunları ürəyindən keçirsə belə, açıqdan söyləməsi günahdır. Ancaq haqsızlığa məruz qalan kimsə, haqsızlığın ortadan qalxması üçün bunu başqalarına danışarsa, bu qeybət və ya pis söz sayılmaz.)

149Əgər yaxşı bir əməli açıqlasanız, yaxud gizlətsəniz və ya pis bir əməli əfv etsəniz, şübhəsiz ki, Allah da bağışlayandır, qüdrətlidir.

150Şübhəsiz, Allahı və peyğəmbərlərini inkar edən, Allah və peyğəmbərlərini, (iman gətirmək etibarilə) bir-birindən ayırmaq istəyərək: “(Peyğəmbərlərin) bir qisminə inanırıq, bir qisminə isə inanmırıq”, - deyən və bunlar (iman və küfr) arasında bir yol tutmaq istəyənlərə gəldikdə;

151Onlar həqiqətən, əsil kafirlərdir. Biz kafirlər üçün alçaldıcı bir əzab hazırlamışıq.

152Allaha və peyğəmbərlərinə iman gətirərək onlardan heç birini digərindən ayırmayanlara gəldikdə, onlara mükafatlarını (Allah) verəcəkdir. Allah bağışlayandır, rəhmlidir.

153(Ey Rəsulum!) Kitab əhli (yəhudilər) səndən, özlərinə göydən bir kitab endirməyini istəyirlər. Halbuki, onlar Musadan bundan daha böyüyünü istəyərək belə demişdilər: “Bizə Allahı açıq bir şəkildə göstər!” Zülmləri səbəbilə onları ildırım vurmuşdu. Bunun ardınca, onlara açıq-aydın dəlillər gəldikdən sonra buzovu özlərinə ilah qəbul etdilər. Biz bunu da bağışladıq və Musaya açıq bir dəlil (səlahiyyət) verdik.

154Verdikləri sözə riayət etsinlər deyə, Turu (dağı) onların üzərinə qaldırdıq və onlara: “Qapıdan səcdə edərək daxil olun!” - dedik. Həmçinin biz: “Şənbə günü həddi aşmayın (ov qadağasını pozmayın)!” – dedik və onlardan möhkəm bir əhd aldıq.

155(Onları lənətləməyimiz,) verdikləri əhdi pozmaları, Allahın ayələrini inkar etmələri, peyğəmbərləri haqsız yerə öldürmələri və: “Ürəklərimiz pərdəlidir!” - demələrinə görədir. Xeyr, küfrlərinə görə Allah onların qəlblərini möhürləmişdir. Artıq, onların az bir qismi iman gətirər.

156Həmçinin inkar etmələri və Məryəmə böyük bir iftira atmaları səbəbilə (lənətə düçar oldular).

157(Onları lənətləməmizin bir səbəbi də,) “Biz Allahın elçisi Məryəm oğlu İsa əl-Məsihi öldürdük!” - demələridir. Halbuki, onu (İsanı) nə öldürdülər, nə də çarmıxa çək­di­lər. Lakin onlara o (öldürdükləri şəxs), (İsaya) bənzər şəkildə göstərildi. Onun haqqında ixtilafda olanlar, əlbəttə, şübhə içərisindədirlər. Ona dair onların əlində heç bir (doğru) bilgi yoxdur. Onlar ancaq zənnə qapılırlar. Onu (İsanı) qətiyyən öldürmədilər. (Allah İsa peyğəmbəri, onu öldürmək istəyən yəhudilərin əlindən xilas etmiş, İsa peyğəmbərin yerini xəbər verərək ona xəyanət edən adamı İsa peyğəmbərə bənzər şəkildə göstərmiş və onlar da İsa peyğəmbərin əvəzinə onu öldürmüşdülər.)

158Əksinə, Allah onu (İsanı) Özünə (Öz dərgahına) qaldırmışdır. Allah yenilməz qüvvət və hikmət sahibidir.

159Kitab əhlindən olan hər bir kəs ölümündən əvvəl mütləq ona (İsaya) iman gətirəcəkdir. Qiyamət günü isə o (İsa) onlara şahidlik edəcəkdir. (Allah İsa peyğəmbəri yəhudilərdən qorumuş və Öz dərgahına qaldırmışdır. Ancaq bu­nun necə və nə zaman olduğu barəsində müxtəlif fikirlər vardır. İslam alimlərinin əksəriyyətinə görə, Allah onu, mənəvi səmalardakı xüsusi bir mənzilə qaldırmış və qi­yamətdən əvvəl onu təkrar dünyaya göndərəcəkdir. O zaman kitab əhlindən olan hər kəs onun peyğəmbər olduğunu qəbul edəcək və batil inanclarından əl çəkəcəkdir. İsa peyğəmbər dünyada qaldığı müddət ərzində Qurana görə hökm edəcəkdir. Digər bir görüşə görə, Allah İsa peyğəmbəri yəhudilərdən qorumuş, daha sonra o öz əcəli ilə vəfat etmiş və Allah onun ruhunu səmaya qaldırmışdır. Kitab əhlindən olanlar isə, ölümlərindən əvvəl həqiqəti görüb öyrənəcəklər, ancaq bu imanları onlara fayda verməyəcəkdir. )

160Yəhudilər zülm etdiklərinə və bir çox kimsəni Allahın yolundan döndərdiklərinə görə (daha əvvəl) özlərinə halal edilmiş gözəl nemətləri onlara haram etdik.

161Həmçinin (bunu,) onlara qadağan olunduğu halda faiz aldıqları və haqsızlıqla insanların malını yedikləri üçün etdik. Onlardan kafir olanlar üçün acı bir əzab hazırlamışıq.

162Ancaq onlardan elmi güclü olanlar və möminlər sənə nazil edilənə və səndən əvvəl nazil edilənə iman gətirirlər. Namazı qılan, zəkatı verən, Allaha və axirət gününə iman gətirənlərə böyük mükafat verəcəyik.

163Biz Nuha və ondan sonrakı peyğəmbərlərə vəhy etdiyimiz kimi sənə də vəhy etdik. İbrahimə, İsmailə, İshaqa, Yaquba və onun övladlarına, İsaya, Əyyuba, Yunisə, Haruna və Süleymana da vəhy etdik. Davuda da Zəburu verdik.

164Daha əvvəl sənə haqlarında danışdığımız peyğəmbərlərə də, danışmadığımız peyğəmbərlərə də (vəhy etdik). Allah Musa ilə sözlə danışdı.

165Müjdə verən və xəbərdar edən (peyğəmbərlər göndərdik ki,) peyğəmbərlərdən sonra insanların Allaha qarşı bir bəhanəsi qalmasın. Allah qüdrətlidir, hikmət sahibidir.

166Lakin Allah sənə nazil etdiyi (Quran) ilə şahidlik edir ki, onu (Quranı) Öz elmi ilə nazil etmişdir. Mələklər də (buna) şahidlik edirlər. Şahid olaraq Allah yetər!

167Həqiqətən, kafir olub (insanları) Allahın yolundan döndərən kimsələr (haqdan) uzaq bir zəlalətə düşmüşlər.

168Şübhəsiz ki, kafir olub haqsızlıq edənləri Allah nə bağışlayar, nə də onlara (başqa) bir yol göstərər.

169Ancaq (onlara) içində əbədi qalacaqları cəhənnəm yolunu (göstərər). Bu, Allah üçün çox asandır.

170Ey insanlar! Peyğəmbər Rəbbinizdən sizə haqqı (Quranı) gətirdi. Elə isə, öz yaxşılığınız üçün (ona) iman gətirin! Əgər (onu) inkar etsəniz, bilin ki, şübhəsiz, göylərdə və yerdə nə varsa, hamısı Allahındır. Allah hər şeyi biləndir, hikmət sahibidir.

171Ey kitab əhli, dininizdə həddi aşmayın və Allah barəsində haqdan başqa bir şey söyləməyin! Məryəm oğlu İsa Məsih ancaq Allahın peyğəmbəri, Məryəmə göndərdiyi sözü (“Ol” sözünün nəticəsi) və Ondan bir ruhdur (Onun tərəfindən üfürülmüş bir ruhdur). Ona görə də Allaha və peyğəmbərlərinə iman gətirin və “(Tanrı) üçdür” ­ deməyin! Öz yaxşılığınız üçün buna son qoyun! Şübhəsiz ki, Allah tək bir ilahdır. O, övladı olmaqdan uzaq və pakdır. Göylərdə və yerdə nə varsa, hamısı Ona məxsusdur. Vəkil olaraq Allah kifayətdir.

172Nə Məsih, nə də müqərrəb (Allah yanında uca məqama sahib olan) mələklər Allahın qulu olmağı əsla özlərinə ar bilməzlər. Kim Allaha ibadət etməyi özünə ar bilib təkəbbürlük göstərərsə, O, onların hamısını Öz hüzuruna toplayacaqdır.

173İman gətirib yaxşı işlər görənlərə gəldikdə, Allah onların mükafatlarını tam verəcək və Öz lütfündən onlara daha çoxunu da bəxş edəcəkdir. (Allaha ibadət etməyi) özlərinə ar bilib təkəbbürlük göstərənlərə gəldikdə isə, Allah onları acı bir əzabla cəzalandıracaqdır. Onlar özləri üçün (əzabdan xilas olmaq üçün) Allahdan başqa nə bir dost, nə də bir köməkçi tapacaqlar.

174Ey insanlar! Sizə Rəbbinizdən bir dəlil gəlmişdir. Biz sizə açıq-aydın bir nur (Quran) nazil etmişik.

175Allaha iman gətirib Ondan (Onun dinindən) möhkəm yapışanları Allah Öz rəhmət və lütfünə daxil edəcək və onları Özünə aparan doğru yola yönəldəcəkdir.

176Səndən fitva istəyirlər. De: “Atası və övladı olmayan şəxsin (mirası) haqqında Allah sizə fitva verir ki, əgər övladı olmayıb bir bacısı olan adam vəfat edərsə, mirasın yarısı onundur (bacısınındır). Övladı olmayan bir qadın vəfat etdikdə, qardaşı, onun varisidir. Əgər (vəfat edənin) iki (bacısı) varsa, mirasın üçdə ikisi onlarındır. Əgər (vəfat edənin daha çox) qardaşları və bacıları varsa, kişiyə (bir qardaşa), iki qadına (iki bacıya) düşən pay qədər (miras) düşür. Allah (bunu) doğru yoldan çıxmayasınız deyə sizə bəyan edir. Allah hər şeyi biləndir”.