2(Bu, insanları) xəbərdar etmək və möminlərə öyüd-nəsihət vermək üçün sənə nazil edilən Kitabdır. Elə isə ondan ötrü (Quranı yalan sayarlar deyə) qəlbində bir sıxıntı olmasın!
3Rəbbinizdən sizə nazil edilənə (Qurana) tabe olun və Allahı qoyub özünüzə başqa dostlar tutmayın! Nə qədər də az öyüd-nəsihət alırsınız.
4Biz neçə-neçə məmləkətləri məhv etdik. Beləcə, əzabımız onlara gecə, yaxud gündüz istirahət edərkən gəlmişdi. (Allah Lut peyğəmbərin qövmünü gecə, Şüeyb peyğəmbərin qövmünü isə gündüz vaxtı məhv etmişdir.)
5Əzabımız onlara gəldiyi zaman onların yalvarışı ancaq: “Biz həqiqətən, zalım kimsələrmişik!” - demələri oldu.
6Şübhəsiz ki, peyğəmbər göndərilənləri də, peyğəmbərləri də mütləq sorğu-sual edəcəyik.
7Biz onlara, (etdikləri əməlləri) elmlə (dəlil və sübutla) xəbər verəcəyik. Axı Biz (onlardan) uzaqda deyildik.
8O gün tərəzi (əməllərin tərəziyə qoyulması) haqdır. Kimin çəkisi (savabları) ağır gələrsə, əsil xilas olan onlardır.
9Kimin çəkisi (savabları) yüngül gələrsə, onlar ayələrimizə haqsızlıq etdikləri üçün özlərinə zülm edən kimsələrdir.
10And olsun ki, sizi yer üzündə yerləşdirdik və orada sizin üçün dolanacaq vasitələri yaratdıq. Nə qədər də az şükür edirsiniz.
11And olsun ki, sizi yaratdıq və sonra sizə (ən gözəl) surət verdik. Sonra mələklərə: “Adəmə səcdə edin!” - dedik. İblisdən başqa (hamısı) dərhal səcdə etdi. O, səcdə edənlərdən olmadı.
12Allah buyurdu: “Mən sənə əmr etdiyim zaman səcdə etməyinə nə mane oldu?” (İblis) dedi: “Mən ondan daha xeyirliyəm (üstünəm). Məni oddan, onu isə palçıqdan yaratmısan”.
13Allah buyurdu: “Elə isə oradan aşağı en! Orada təkəbbürlənmək sənə yaraşmaz. Dərhal (oradan) çıx! Şübhəsiz, sən zəlil olanlardansan”.
14(İblis) dedi: “(İnsanların) diriləcəkləri günə qədər mənə möhlət ver!”
15Allah buyurdu: “Şübhəsiz, sən möhlət verilənlərdənsən”.
16(İblis) dedi: “Sən məni azdırdığın üçün, mən də hökmən onları azdırmaq məqsədilə Sənin doğru yolunun üstünə oturacağam.
17Sonra mütləq önlərindən, arxalarından, sağlarından və sollarından onların yanına soxulacağam. Sən onların çoxunu şükür edən görməyəcəksən”.
18Allah buyurdu: “Rüsvay olub qovulmuş halda oradan çıx! Onlardan kim sənə uyarsa, (bilsin ki,) həqiqətən, cəhənnəmi sizin hamınızla dolduracağam. (İblis Allahın əmrinə qarşı çıxaraq səcdə etmədikdə cənnətdən, yaxud mələklərin olduğu yüksək məqamdan qovuldu. Bundan sonra Allahla onun arasında yuxarıdakı ayələrdə də bildirilən hadisə baş verdi. Nəticə etibarilə, Allah İblisə qiyamətə qədər yaşaması üçün möhlət vermiş və insanları haqq yoldan çıxarmasına fürsət vermişdir. Buna görə də, kim İblisin yolundan gedərsə, onlar da onunla birlikdə cəhənnəmə girəcəklər.)
19(Allah buyurdu:) “Ey Adəm, sən və zövcən cənnətdə məskunlaşın və istədiyiniz yerdən yeyin, ancaq bu ağaca yaxınlaşmayın! Yoxsa (özlərinə) zülm edənlərdən olarsınız”.
20Beləliklə, şeytan (örtülü olan) ayıb yerlərini onlara göstərmək məqsədilə vəsvəsə verib dedi: “Rəbbiniz sizə bu ağacı qadağan etdi ki, mələyə çevrilməyəsiniz, yaxud əbədi qalanlardan olmayasınız”.
21Həmçinin (şeytan) onlara and verərək: “Mən həqiqətən, sizə nəsihət verənlərdənəm!” – dedi.
22Beləcə, onları yalan sözlərlə aldatdı. Ağacın (meyvəsindən) daddıqları zaman ayıb yerləri onlara göründü və cənnət yarpaqları ilə üstlərini örtməyə başladılar. Rəbbi onlara: “Mən sizə bu ağacı qadağan etməmişdimmi? Sizə deməmişdimmi ki, şeytan sizin açıq-aşkar düşməninizdir?!” - deyə səsləndi.
23O ikisi belə dedi: “Ey Rəbbimiz! Biz özümüzə zülm etdik. Əgər Sən bizi bağışlamaz və bizə rəhm etməzsən, həqiqətən, biz ziyana uğrayanlardan olarıq”.
24Allah buyurdu: “Bir-birinizə düşmən olaraq (cənnətdən yer üzünə) enin! Yer üzündə sizin üçün müəyyən bir vaxta qədər sığınacaq yer və dolanacaq vardır”.
25Allah buyurdu: “Orada yaşayacaq, orada öləcək və oradan (dirildilib) çıxarılacaqsınız”.
26Ey Adəm oğulları! Sizin üçün ayıb yerlərinizi örtən geyim və bər-bəzəkli libas nazil etdik (yaratdıq). Təqva geyimi isə daha xeyirlidir. Bu, Allahın dəlillərindəndir ki, bəlkə, düşünüb öyüd alalar. (Bəzi alimlər ayədəki “təqva geyimi” ifadəsinə “həya, saleh əməl, təvazökarlığın əlaməti olan sərt və yundan olan paltar, müharibə geyimi, Allah qorxusu” kimi izahlar vermişlər.)
27Ey Adəm oğulları, şeytan ayıb yerlərini özlərinə göstərmək üçün libaslarını soyunduraraq ata-ananızı cənnətdən çıxartdığı kimi, sizi də aldatmasın! Həqiqətən, o və onun əsgərləri sizin onları görə bilmədiyiniz yerdən sizi görürlər. Şübhəsiz, şeytanları iman gətirməyənlərin dostları etdik.
28Onlar pis bir iş gördükləri zaman: “Atalarımızın bu yolda olduğunu gördük. Bunu bizə Allah əmr etmişdir”, - deyirlər. De: “Şübhəsiz, Allah ədəbsizliyi əmr etməz. Allaha qarşı bilmədiyiniz şeylərimi söyləyirsiniz?”
29De: “Rəbbim ədaləti əmr etdi. Hər səcdənizdə üzünüzü (Allaha) çevirin və dini yalnız Ona məxsus edərək dua edin! Sizi yoxdan yaratdığı kimi, yenə (Onun hüzuruna) qayıdacaqsınız.
30O, (insanların) bir qismini doğru yola yönəltdi, bir qismi isə zəlalətə layiq oldu. Çünki onlar Allahı qoyub şeytanları özlərinə dost tutmuşdular. Onlar özlərinin doğru yolda olduğunu zənn edirlər.
31Ey Adəm oğulları, hər dəfə məscidə (namaza) gedərkən gözəl paltarlarınızı geyinin! Yeyin, için, lakin israf etməyin! Şübhəsiz, Allah israf edənləri sevməz. (İslam dini təmizlik və gözəllik dinidir. İslama görə, insanların övrət yerlərini örtəcək qədər paltar geyinmələri vacibdir. Bununla yanaşı, ibadət əsnasında ən gözəl və ən təmiz paltarı geyinmək də sünnədəndir.)
32De: “Allahın qulları üçün yaratdığı zinəti və təmiz ruziləri kim haram etdi?” De: “Bunlar dünya həyatında, xüsusilə də qiyamət günündə möminlərə məxsusdur”. Biz anlayan bir qövm üçün ayələri belə bəyan edirik.
33De: “Rəbbim ancaq açıq və gizli edilən pis işləri, günahı, haqsız yerə həddi aşmağı, haqqında heç bir dəlil nazil etmədiyi bir şeyi Allaha şərik qoşmağınızı və Allah haqqında bilmədiyiniz şeylər söyləməyinizi haram etmişdir.
34Hər bir ümmətin bir əcəli (müddəti) vardır. Onların əcəli gəlib çatdığı zaman nə bir an geri qalar, nə də irəli keçə bilərlər”. (“Ümmət” sözü eyni zamanda xalq və millət mənalarına da gəlir. Bu millətlərin qurduğu dövlətlərin də quruluş və çöküş vaxtları vardır. Çünki dövlətlər də insanlar kimi yaranar, böyüyər və bir müddət sonra yox olar.)
35Ey Adəm oğulları! Sizə içinizdən ayələrimi oxuyan peyğəmbərlər gəldiyi zaman kim (onlara qarşı çıxmaqdan) çəkinər və özünü islah edərsə, onların heç bir qorxusu yoxdur və onlar qəm-qüssə görməyəcəklər.
36Ayələrimizi yalan sayıb təkəbbürlənərək onlardan üz çevirənlər isə cəhənnəm əhlidirlər. Onlar orada əbədi qalacaqlar.
37Yalandan Allaha iftira yaxan, yaxud Onun ayələrini yalan sayan kimsədən daha zalım kim ola bilər?! Kitabdakı (ömür və ruzi) qismətləri onlara çatacaqdır. Nəhayət, elçilərimiz (mələklər) canlarını almaq üçün gəlib: “Allahdan savayı yalvardıqlarınız haradadır?” – deyəcəklər. Onlar da: “Bizdən uzaqlaşıb yoxa çıxdılar!” - deyəcək və kafir olduqlarına dair öz əleyhlərinə şahidlik edəcəklər.
38Allah buyuracaq: “Sizdən əvvəl gəlib-keçmiş cin və insan tayfalarının arasında siz də cəhənnəmə girin!” Hər tayfa girdikcə yoldaşlarına lənət oxuyacaqlar. Nəhayət, hamısı bir-biri ardınca orada toplandığı zaman sonradan gələnlər, daha əvvəl gələnlər barəsində: “Ey Rəbbimiz! Bizi bunlar sapdırdı. Ona görə də onlara ikiqat cəhənnəm əzabı ver!” - deyəcəklər. (Allah da): “Hər kəs üçün ikiqatı (əzab) vardır, lakin siz bilmirsiniz”, - deyəcəkdir.
39Əvvəl gələnlər isə sonrakılara: “Sizin bizdən heç bir üstünlüyünüz yoxdur. Elə isə siz də qazandıqlarınıza (günahlarınıza) görə əzabı dadın!” - deyəcəklər.
40Şübhəsiz ki, ayələrimizi təkzib edib təkəbbürlənərək onlardan üz çevirənlərə göyün qapıları açılmayacaq və onlar dəvə iynənin gözündən keçənə qədər cənnətə girə bilməyəcəklər. Biz günahkarları belə cəzalandırırıq.
41Onlar üçün cəhənnəm odundan döşəklər, üstlərində də (cəhənnəm odundan) yorğanlar vardır. Biz zalımları belə cəzalandırırıq.
42İman gətirib yaxşı işlər görənlərə gəldikdə, - Biz heç kimə gücü yetdiyindən artıq (vəzifə) yükləmərik - onlar cənnət əhlidirlər. Onlar orada əbədi qalacaqlar.
43Biz onların ürəklərindəki kin-küdurəti çəkib çıxardarıq. Onların (məskunlaşdığı cənnətin ağacları) altından çaylar axar. Onlar deyərlər: “Bunun üçün bizi doğru yola yönəldən Allaha həmd olsun! Əgər Allah bizi doğru yola yönəltməsəydi, biz doğru yolu tapa bilməzdik. Şübhəsiz ki, Rəbbimizin peyğəmbərləri həqiqəti gətirmişdilər”. Onlara: “Etdiyiniz əməllər müqabilində varisi olduğunuz cənnət budur!” - deyə səslənilər.
44Cənnət əhli cəhənnəm əhlinə: “Biz Rəbbimizin bizə vəd etdiyinin həqiqət olduğunu gördük. Siz də Rəbbinizin vəd etdiyinin həqiqət olduğunu gördünüzmü?” - deyə səslənər. Onlar da: “Bəli!” - deyərlər. Bu zaman onların arasından bir carçı belə səslənər: “Allahın lənəti zalımlara olsun!”
45O kəslər (zalımlar) ki, (insanları) Allah yolundan döndərər, onu (Allah yolunu) əyri hala salmaq istəyər və axirəti inkar edərlər.
46O ikisinin (cənnət əhli ilə cəhənnəm əhlinin) arasında bir maneə vardır. Əraf (sədd) üzərində isə hər kəsi simasından tanıyan insanlar vardır ki, çox arzuladıqları halda (hələlik) ora (cənnətə) girə bilməmişlər. Onlar cənnət əhlinə: “Sizə salam olsun!” - deyə səslənərlər. (Ayədəki “Əraf” cənnət və cəhənnəm arasındakı divar kimi yüksək bir yerdir. Savabları və günahları bərabər olan kimsələr burada dayanar və Allahın məğfirəti ilə cənnətə girməyi ümid edərlər. Onlar kimin cənnətə, kimin cəhənnəmə girəcəyini üzündən tanıyarlar. Təfsirçilərə görə, sonra Allah onları bağışlayacaq və onlar da cənnətə daxil olacaqlar.)
47Ancaq gözləri cəhənnəm əhlinə tərəf çevrildiyi zaman: “Ey Rəbbimiz, bizi zalım qövmlə bərabər etmə!” - deyərlər.
48Əraf əhli üzlərindən tanıdıqları (cəhənnəm əhlindən olan) adamlara səslənərək deyərlər: “Nə yığdıqlarınız, nə də təkəbbürləndiyiniz şeylər sizə bir fayda verdi!
49Allahın Öz mərhəmətinə nail etməyəcəyinə dair and içdiyiniz kimsələr bunlardırmı?!” (Cənnət əhlinə isə belə deyəcəklər:) “Girin cənnətə! Sizin heç bir qorxunuz yoxdur və siz qəm-qüssə görməyəcəksiniz”.
50Cəhənnəm əhli cənnət əhlinə: “Suyunuzdan, yaxud Allahın sizə verdiyi ruzilərdən bizə də biraz verin!” – deyə səslənəcək. Onlar isə: “Həqiqətən, Allah bunları kafirlərə haram etmişdir”, - deyəcəklər.
51Dinlərini oyun-əyləncəyə çevirən və dünya həyatının aldatdığı kəslər bu günləri (axirət günü) ilə qarşılaşacaqlarını unutduqları və ayələrimizi inkar etdikləri kimi, Biz də bu gün onları unudarıq.
52Həqiqətən, Biz onlara iman gətirən bir qövm üçün hidayət və rəhmət olan, elmlə açıqladığımız bir Kitab (Quran) gətirdik.
53Onlar isə, sadəcə, (Quranın xəbər verdiyi) aqibəti gözləyirlər. Onun (xəbər verdiyi) aqibəti gəldiyi gün, daha əvvəl onu unutmuş olanlar belə deyəcəklər: “Həqiqətən, Rəbbimizin peyğəmbərləri haqqı gətirmişdilər. Bizə şəfaət edəcək bir şəfaətçi varmı və ya (dünyaya) geri qaytarılmağımız mümkündürmü ki, etdiyimiz əməllərdən başqasını (yaxşı əməllər) edək? Onlar özlərini ziyana saldılar. Uydurduqları şeylər (bütlər) də onlardan uzaqlaşıb yoxa çıxdı. (Kafirlər Qurana iman gətirməyib: “Görək, bunun axırı nə olacaq!” – deyərək axirətə iman gətirmək üçün qiyamətin qopmasını gözləyirdilər. Ancaq unudurdular ki, o gün gəldiyi zaman onların imanı heç bir fayda verməyəcəkdir. )
54Şübhəsiz ki, Rəbbiniz göyləri və yeri altı gündə xəlq edən, sonra ərşə istiva edən, gündüzü sürətlə təqib edən gecə ilə örtüb bürüyən, günəşi, ayı və ulduzları Öz əmrinə boyun əymiş bir halda yaradan Allahdır. Bilin ki, yaratmaq da, əmr etmək də Ona məxsusdur. Aləmlərin Rəbbi olan Allah nə qədər ucadır! (“İstiva” sözü lüğətdə “hökmranlığı altına almaq, yüksəlmək, ucalmaq” və s. mənalara gəlir. Mütəşabeh ayələrdən olan bu ayədəki istivanın tam olaraq nə mənaya gəldiyi barəsində fərqli fikirlər irəli sürülmüşdür. Digər tərəfdən, göylərin yaradıldığı bir vaxtda, bizim anladığımız iyirmi dörd saatlıq gün mövcud olmadığına görə yuxarıdakı ayədə qeyd edilən altı günə “altı mərhələ, yaxud altı dövr” kimi mənalar verilmişdir.)
55Rəbbinizə yalvarıb yaxararaq və gizlicə dua edin! Şübhəsiz ki, O, həddi aşanları sevməz.
56Yer üzü islah edildikdən sonra orada fitnə-fəsad törətməyin! Həm qorxaraq, həm də (mərhəmətini) ümid edərək Allaha dua edin! Şübhəsiz ki, yaxşılıq edənlərə Allahın mərhəməti çox yaxındır.
57Küləkləri mərhəmətinin önündə (yağışdan əvvəl) müjdəçi olaraq göndərən Odur. Nəhayət, (küləklər) ağır buludları yükləndiyi zaman onları ölü (qurumuş) bir məmləkətə göndərərik. Beləcə, ora suyu endirərik və onunla hər cür meyvələri (torpaqdan) çıxardarıq. Biz ölüləri də (dirildib qəbirlərindən) belə çıxardacağıq. Bəlkə, düşünüb ibrət alasınız.
58Rəbbinin izni ilə gözəl məmləkətin (torpağın) bitkiləri də (gözəl) çıxar. Pis olan (bir torpağın bitkiləri) isə, ancaq və ancaq çətinliklə çıxar. Şükür edən bir qövm üçün ayələri belə bəyan edirik. (Bu ayədə Allah mömini gözəl, kafiri isə pis bir yerə bənzətmişdir. Çünki mömindən gözəl əməllər, kafirdən isə pis əməllər ortaya çıxar. )
59And olsun ki, Nuhu öz qövmünə peyğəmbər göndərdik. O demişdi: “Ey qövmüm, Allaha ibadət edin! Sizin Ondan başqa heç bir ilahınız yoxdur. Mən sizə gələcək böyük bir günün əzabından qorxuram!”
60Qövmünün başçıları isə: “Həqiqətən, biz səni açıq-aydın bir azğınlıq içində görürük!” - demişdilər.
61(Nuh) demişdi: “Ey qövmüm, məndə heç bir azğınlıq yoxdur, əksinə mən aləmlərin Rəbbi tərəfindən göndərilmiş bir peyğəmbərəm.
62Mən sizə Rəbbimin vəhylərini təbliğ edir və öyüd-nəsihət verirəm. Allahdan (gələn vəhy sayəsində) sizin bilmədiklərinizi bilirəm.
63(Günahlardan) çəkinib mərhəmətə nail olmağınız ümidi ilə içinizdən sizi xəbərdar edən bir adam vasitəsilə Rəbbinizdən sizə öyüd-nəsihət gəlməsinə təəccübmü edirsiniz?”
64Beləcə, onlar Nuhu yalanladılar. Biz də onu və onunla birlikdə gəmidə olanları xilas etdik. Ayələrimizi yalanlayanları isə suda boğduq. Onlar, həqiqətən, kor bir qövm idi.
65Ad qövmünə də qardaşları Hudu (peyğəmbər göndərdik). O: “Ey qövmüm, Allaha ibadət edin! Sizin ondan başqa heç bir ilahınız yoxdur. (Allahın əzabından) qorxmursunuzmu?” – demişdi.
66Qövmünün kafir başçıları belə demişdilər: “Həqiqətən, biz səni səfeh görür və yalançılardan hesab edirik!”
67Hud demişdi: “Ey qövmüm! Mən səfeh deyiləm, lakin aləmlərin Rəbbi tərəfindən göndərilmiş bir peyğəmbərəm.
68Mən sizə Rəbbimin vəhylərini təbliğ edirəm və sizin üçün etibarlı bir nəsihətçiyəm.
69Sizi xəbərdar etmək üçün sizdən bir adam vasitəsilə Rəbbinizdən sizə bir öyüd-nəsihət gəlməsinə təəccübmü edirsiniz? Xatırlayın ki, O sizi Nuh qövmündən sonra onun yerinə gətirdi və sizi yaradılış etibarilə daha cüssəli etdi. Ona görə də Allahın nemətlərini xatırlayın ki, bəlkə, nicat tapasınız!”
70Onlar dedilər: “Sən bizə, yalnız Allaha ibadət etməyimiz və atalarımızın ibadət etdiyi şeylərdən əl çəkməyimiz üçünmü gəldin? Əgər doğru danışanlardansansa, bizə vəd etdiyini (əzabı) gətir!”
71Hud dedi: “Rəbbinizdən sizə əzab və qəzəb vacib olmuşdur. Allahın heç bir dəlil nazil etmədiyi, sizin və atalarınızın adlar verdiyi (bütlər) barəsində mənimlə mübahisəmi edirsiniz? Elə isə, (Allahın əzabını) gözləyin! Şübhəsiz, mən də sizinlə birlikdə gözləyənlərdənəm”.
72Biz onu və onunla birlikdə olanları mərhəmətimizlə xilas etdik. Ayələrimizi yalanlayıb iman gətirməyənlərin isə kökünü kəsdik.
73Səmud qövmünə də qardaşları Salehi (peyğəmbər) göndərdik. O demişdi: “Ey qövmüm, Allaha ibadət edin! Sizin Ondan başqa heç bir ilahınız yoxdur! Rəbbinizdən sizə açıq-aydın bir dəlil gəlmişdir. Bu, sizin üçün bir möcüzə olaraq Allahın (göndərdiyi) dişi dəvəsidir. Onu buraxın Allahın torpağında otlasın. Ona pislik etməyin, yoxsa sizə acı bir əzab toxunar! (Allah Saleh peyğəmbəri Səmud qövmünə peyğəmbər göndərdikdən sonra onlar belə deyirdilər: “Əgər sən həqiqətən peyğəmbərsənsə, dua et ki, bu qayanın içindən bir dəvə çıxsın. O zaman sənin peyğəmbərliyinə inanarıq”. Saleh peyğəmbər də dua edir və Allah möcüzə olaraq istədikləri dəvəni həmin qayadan çıxardır. Bu möcüzəni görənlərin bir qismi iman gətirsə də, bir qismi yenə küfrlərinə davam edir. Saleh peyğəmbər qövmündən dəvəyə zərər verməmələrini və ona dəyib-dolaşmamalarını tələb edir. Ancaq onlar həmin dəvəni kəsərək öldürürlər. Buna görə də, Saleh peyğəmbər o bölgədən hicrət edir, inkar edən qövmü isə şiddətli bir zəlzələ ilə məhv edilir.)
74Xatırlayın ki, Allah sizi Ad qövmündən sonra onun yerinə gətirdi və yer üzündə sizi yerləşdirdi. Yer üzünün düzənliklərində saraylar tikir, dağları ovub evlər düzəldirsiniz. Buna görə də Allahın nemətlərini xatırlayın və yer üzündə fitnə-fəsad törədərək qarışıqlıq salmayın!” (Səmud qövmü Şam və Hicaz bölgələrinin arasındakı Hicr deyilən bir yerdə yaşayırdı. Onlar dağları yonaraq evlər düzəldir, düzənliklərdə daşlarla saraylar və hovuzlar tikirdilər. Eyni zamanda mərmər işi ilə məşğul olurdular. Mənbələrdə ilk dəfə mərmərdən istifadə edənlərin onlar olduğu bildirilir. )
75Qövmünün təkəbbürlü başçıları, özlərindən olan iman gətirmiş zəif kimsələrə belə dedilər: “Siz Salehin (həqiqətən) Rəbbi tərəfindən göndərilmiş bir elçi olduğunu bilirsinizmi?!” Onlar: “Biz onunla göndərilənə inanırıq!” - dedilər.
76Təkəbbürlənənlər: “Biz sizin inandığınızı inkar edirik”, - dedilər.
77Beləcə, onlar dişi dəvəni kəsib Rəbbinin əmrindən çıxdılar və: “Ey Saleh! Əgər sən (həqiqətən) peyğəmbərlərdənsənsə, vəd etdiyini (əzabı) bizə gətir!” - dedilər.
78Buna görə də, o güclü sarsıntı onları bürüdü və öz evlərində diz üstə düşüb qaldılar.
79O zaman (Saleh) onlardan üz döndərdi və dedi: “Ey qövmüm! Mən sizə Rəbbimin vəhyini təbliğ etdim və sizə öyüd-nəsihət verdim. Lakin siz öyüd-nəsihət verənləri sevmirsiniz”.
80Lutu da (peyğəmbər) göndərdik. Bir zaman o öz qövmünə belə demişdi: “Siz özünüzdən əvvəl heç bir insanın etmədiyi əxlaqsızlığımı edirsiniz?
81Çünki siz qadınları qoyub kişilərə şəhvətlə yaxınlaşırsınız. Siz həqiqətən, həddi aşmış bir qövmsünüz!”
82Qövmünün cavabı isə ancaq belə demək oldu: “Onları (Lutu və ona inananları) məmləkətinizdən çıxarın! Çünki onlar çox-çox təmiz adamlarmış!”
83Zövcəsi istisna olmaqla, onu (Lutu) və ailəsini xilas etdik. Zövcəsi (əzab içində) qalanlardan oldu.
84Onların üstünə (daş) yağışı yağdırdıq. Bax gör, günahkarların aqibəti necə oldu! (Həzrət İbrahim peyğəmbərin qardaşı nəvəsi olan Həzrət Lut Sodom şəhərinin xalqına peyğəmbər göndərilmişdi. Oranın xalqı başqa insanların etmədiyi əxlaqsız işlər görürdülər. Onlar Həzrət Lutun nəsihətlərinə qulaq asmadılar. Nəhayət, Həzrət Lut özünə iman gətirənlərlə birlikdə gecə vaxtı oranı tərk etdi. Geridə qalanlar isə, zəlzələ və başlarına yağan daşlarla məhv oldular.)
85Mədyən qövmünə də qardaşları Şüeybi (peyğəmbər) göndərdik. O demişdi: “Ey qövmüm, Allaha ibadət edin! Sizin Ondan başqa heç bir ilahınız yoxdur. Sizə Rəbbinizdən açıq-aşkar bir dəlil gəlmişdir. Elə isə ölçüdə və tərəzidə düzgünlüyə riayət edin! İnsanların mallarını əskik verməyin! İslah edildikdən sonra yer üzündə fitnə-fəsad törətməyin! Əgər iman gətirmişsinizsə, bu sizin üçün daha xeyirlidir.
86Allaha iman gətirənləri qorxutmaq, Onun yolundan döndərmək və onu (Allah yolunu) əyib-bükmək məqsədilə hər yolun başında əyləşməyin! Xatırlayın ki, bir zaman siz az idiniz, O sizi çoxaltdı. Bax gör, fitnə-fəsad törədənlərin aqibəti necə oldu!
87Əgər sizdən bir qrup mənimlə birlikdə göndərilənə (Allahın hökmlərinə) iman gətirmiş, bir qrup isə iman gətirməmişsə, Allah aramızda hökm verənə qədər səbir edin! O, hökm verənlərin ən yaxşısıdır”.
88Şüeybin qövmündən olan təkəbbürlü başçılar: “Ey Şüeyb! Səni və səninlə birlikdə iman gətirənləri mütləq məmləkətimizdən çıxaracağıq, ya da siz bizim dinimizə dönəcəksiniz!” - dedilər. (Şüeyb) dedi: “Biz (bunu) istəməsək belə?!
89Əgər Allah bizi ondan (küfrdən) xilas etdikdən sonra təkrar sizin dininizə dönərsək, Allaha qarşı yalan uydurmuş olarıq. Rəbbimiz olan Allahın diləməsi istisna olmaqla, küfrə qayıtmaq bizə yaraşmaz. Rəbbimiz elmi ilə hər şeyi əhatə etmişdir. Biz Allaha təvəkkül etmişik. Ey Rəbbimiz, bizimlə qövmümüz arasında ədalətlə hökm ver! Sən hökm verənlərin ən xeyirlisisən”.
90Qövmünün kafir başçıları dedilər: “Əgər siz Şüeybə uysanız, o zaman həqiqətən, ziyana uğrayarsınız!”
91Beləliklə, onları dəhşətli bir zəlzələ bürüdü və öz yurdlarında diz üstə düşüb qaldılar.
92Şüeybi yalanlayanlar, sanki orada heç naz-nemət içində yaşamamış kimi oldular. Şüeybi yalanlayanların özləri ziyana uğradılar.
93Şüeyb onlardan üz döndərib dedi: “Ey qövmüm! Mən sizə Rəbbimin göndərdiyi vəhyləri təbliğ etdim və öyüd-nəsihət verdim. İndi kafir bir qövm üçün necə kədərlənim?”
94Biz hansı məmləkətə peyğəmbər göndərdiksə, oranın əhalisini yalvarsınlar deyə kasıblıq və bəlaya (xəstəliyə) düçar etdik.
95Sonra pisliyi yaxşılıqla əvəz etdik. Nəhayət, onlar artıb çoxaldılar və: “Atalarımıza da pislik və yaxşılıq üz vermişdi”, - dedilər. Biz onları, özləri də hiss etmədən qəflətən yaxaladıq.
96Əgər o məmləkətlərin xalqı iman gətirib (günahlardan) çəkinsəydilər, həqiqətən, onlara göydən və yerdən bərəkət qapılarını açardıq. Lakin onlar (peyğəmbərləri) yalanladılar, Biz də onları qazandıqlarına görə (əzabla) yaxaladıq.
97Yoxsa o məmləkətlərin əhalisi, əzabımızın onlara gecə yatarkən gəlməyəcəyindən əmin idilərmi?!
98Yaxud o məmləkətlərin əhalisi, əzabımızın onlara gündüz əylənərkən gəlməyəcəyindən əmin idilərmi?!
99Yoxsa onlar Allahın məkrindən (əzabından) əmin idilərmi?! Ziyana uğrayan qövmdən başqası Allahın məkrindən əmin ola bilməz.
100(Əvvəllər məhv olmuş) xalqlardan sonra yer üzünə varis olanlara aydın olmadımı ki, əgər Biz diləsəydik, onları da günahlarına görə müsibətlərə düçar edər, onların qəlblərini möhürləyərdik və beləliklə onlar (haqqı) eşitməzdilər.
101O məmləkətlərin xəbərlərinin bir qismini sənə söyləyirik. Həqiqətən, peyğəmbərləri onlara açıq-aşkar dəlillər gətirmişdilər. Ancaq onlar daha əvvəl yalanladıqlarına iman gətirəsi deyildilər. Allah kafirlərin qəlblərini belə möhürləyər.
102Onların çoxunda əhdə vəfa görmədik. Həqiqətən, onların əksəriyyətinin günahkar kimsələr olduğunu gördük.
103Sonra onların ardınca Musanı möcüzələrimizlə Firona və onun qövmünə peyğəmbər göndərdik. Ancaq onlar möcüzələri inkar etdilər. Bir gör fitnə-fəsad törədənlərin aqibəti necə oldu!
104Musa dedi: “Ey Firon, şübhəsiz ki, mən aləmlərin Rəbbi tərəfindən göndərilmiş bir peyğəmbərəm!
105Allah barəsində yalnız həqiqəti söyləmək mənim borcumdur. Mən sizə Rəbbinizdən açıq-aşkar bir dəlil gətirmişəm. İsrail oğullarını mənimlə bərabər göndər (azad et)!” (İsrail oğulları daha əvvəl Həzrət Yusif peyğəmbər Misirdə xəzinədar ikən ataları Həzrət Yaqub peyğəmbərlə birlikdə Fələstindən köçərək Misirə yerləşmişdilər. Daha sonraları Misirin fironları onları qul kimi işlətdilər və onlara müxtəlif əzab-əziyyətlər verdilər. İsrail oğullarından olan Həzrət Musa da Firona, öz xalqını Misirdən çıxardıb təkrar Fələstinə aparmağı təklif etmişdi.)
106(Firon Musaya) belə dedi: “Əgər bir möcüzə gətirmisənsə və doğru deyirsənsə, onu göstər görək!”
107Buna görə də (Musa) əsasını atdı və o, dərhal böyük bir ilan oldu.
108Əlini də (cibindən, yaxud qoynundan) çıxartdı və o, birdən-birə baxanlar üçün ağappaq oldu. (Əsanın ilana çevrilməsi və əlinin ağarması Musa peyğəmbərə verilən möcüzələrdən idi.)
109Firon qövmünün başçıları dedilər: “Həqiqətən, bu, çox bilikli bir sehrbazdır.
110O sizi torpağınızdan çıxartmaq istəyir. Elə isə nə əmr edirsiniz?”
111Onlar dedilər: “Onu da, qardaşını da saxla və şəhərlərə (sehrbazları) yığan adamlar göndər ki,
112Bütün bilikli sehrbazları sənin yanına gətirsinlər!” (Həzrət Musanın qardaşı Həzrət Harundur. O da qardaşına köməkçi olaraq göndərilmiş bir peyğəmbərdir.)
113Sehrbazlar Fironun yanına gələrək: “Əgər qalib gəlsək, bizə həqiqətən, bir mükafat veriləcək!” - dedilər.
114Firon da: “Bəli, həm də siz mütləq yaxın adamlarımdan olacaqsınız”, - dedi.
115(Sehrbazlar) dedilər: “Ey Musa! Ya sən (əsanı) at, ya da biz (əlimizdəkiləri) ataq?”
116Musa: “Siz atın!” - dedi. Onlar (əllərindəki ipləri və çomaqları) atdıqları zaman insanların gözlərini sehrlədilər və onları qorxudaraq böyük bir sehr göstərdilər. (Sehrbazlar ipləri və çomaqları ortaya atdıqları zaman o şeylər insanların gözünə hərəkət edən ilanlar kimi göründü.)
117Biz də Musaya: “Əsanı at!” - deyə vəhy etdik. Bir də baxdılar ki, (əsa ilana çevrilib) onların uydurduqları şeyləri udur.
118Beləliklə, həqiqət ortaya çıxdı, onların etdikləri isə yox olub getdi.
119Beləcə, (Firon və qövmü) orada məğlub oldular və zəlil hala düşdülər.
120Sehrbazlar isə səcdəyə qapandılar.
121Onlar dedilər: “Aləmlərin Rəbbinə iman gətirdik,
122Musa və Harunun Rəbbinə!”
123Firon dedi: “Mən sizə icazə vermədən ona iman gətirdiniz? Şübhəsiz ki, bu, əhalisini çıxartmaq üçün şəhərdə qurduğunuz bir hiylədir. Siz (başınıza gələcək şeyləri) biləcəksiniz!
124Mütləq sizin əllərinizi və ayaqlarınızı çarpaz kəsdirəcək, sonra da hamınızı hökmən çarmıxa çəkdirəcəyəm!” (Fironun sehrbazları Həzrət Musaya iman gətirən zaman, Firon bunun bir hiylə olduğunu zənn etdi və qorxdu ki, bütün əhalisi iman gətirəcək. Buna mane olmaq üçün onları təhdid edərək həm sehrbazlara, həm də xalqa gözdağı vermək istədi.)
125(Sehrbazlar) dedilər: “Şübhəsiz ki, biz Rəbbimizin hüzuruna qayıdacağıq.
126Sən sadəcə olaraq Rəbbimizin möcüzələri bizə gəldiyi zaman iman gətirdik deyə bizdən intiqam alırsan. Ey Rəbbimiz, bizə bol-bol səbir ver və müsəlman olaraq canımızı al!”
127Fironun qövmünün əyanları isə belə dedilər: “Səni və sənin ilahlarını atıb yer üzündə fitnə-fəsad törətsinlər deyə Musanı və qövmünü buraxacaqsanmı?” O dedi: “Onların oğullarını öldürəcək, qadınlarını isə sağ buraxacağıq. Bizim onlara hökmranlıq etməyə gücümüz çatar”.
128Musa öz qövmünə dedi: “Allahdan kömək diləyin və səbir edin! Şübhəsiz ki, yer üzü Allahındır. O, bəndələrindən dilədiyi kimsəni onun varisi edər. Gözəl aqibət təqva sahiblərinin olacaqdır”.
129(İsrail oğulları) dedilər: “Sən bizə gəlməmişdən əvvəl də bizə əziyyət verilirdi, sən bizə gələndən sonra da”. (Musa) dedi: “Ümid olunur ki, Rəbbiniz düşməninizi məhv edər və (onların yerinə) sizi yer üzünün hakimi edər, sonra da necə hərəkət edəcəyinizə baxar”.
130Həqiqətən, Firon ailəsini quraqlıq və məhsul qıtlığı ilə cəzalandırdıq ki, bəlkə, düşünüb ibrət alalar.
131Onlara xeyir gəldiyi zaman: “Bu bizim haqqımızdır!” - deyirdilər. Əgər onlara bir pislik üz verərsə, Musa və onunla bərabər olanları uğursuz sayırdılar. Bilin ki, onların uğursuzluğu yalnız Allah tərəfindəndir. Lakin onların çoxu bilməz.
132Onlar dedilər: “Bizi sehrləmək üçün nə qədər möcüzə gətirsən də sənə iman gətirən deyilik”.
133Biz də ayrı-ayrı möcüzələr olmaqla onlara tufan, çəyirtkə, həşərat, qurbağalar və qan göndərdik. Yenə də onlar təkəbbürləndilər və günahkar bir qövm oldular. (Firon və qövmü Həzrət Musaya iman gətirmədiyi üçün Allah-Təala onlara tufan göndərdi. Bundan sonra da ardıcıllıqla çəyirtkə, həşərat və qurbağalar göndərdi. Daha sonra göydən qan yağdırdı və bütün suları qan oldu. Bu müsibətlərin ortadan qalxması üçün Həzrət Musaya müraciət etdilər və o da dua etdi. Beləcə, Allah onlardan bu müsibətləri götürdü, ancaq onlar yenə də inkar etməyə davam etdilər.)
134Onlara əzab gəldiyi zaman dedilər: “Ey Musa! Sənə verdiyi əhdin hörmətinə bizim üçün Rəbbinə dua et! Əgər əzabı bizdən dəf etsən, mütləq sənə iman gətirəcək və hökmən İsrail oğullarını səninlə göndərəcəyik”.
135Elə ki, müəyyən bir müddətə qədər əzabı onlardan dəf etdik, dərhal sözlərindən döndülər.
136Biz də ayələrimizi (möcüzələrimizi) yalanladıqlarına və düşünüb təfəkkür etmədiklərinə görə onlardan intiqam aldıq və onları dənizdə boğduq.
137Zəif qövmü (İsrail oğullarını) yerin bərəkət verdiyimiz şərq və qərb tərəflərinə varis (hakim) etdik. Səbir etdiklərinə görə Rəbbinin İsrail oğullarına verdiyi gözəl söz yerinə yetdi. Firon və qövmünün düzəltdikləri və ucaltdıqları (binaları) isə məhv etdik. (Təfsirlərdə, yuxarıdakı ayədə keçən şərq və qərb torpaqlarının Fələstin və Şam bölgəsi olduğu bildirilir. Çünki tarix kitablarında da qeyd edilir ki, bir zamanlar İsrail oğulları bu bölgələrə hakim olmuşdular.)
138İsrail oğullarını dənizdən keçirtdik və onlar, özlərinə xas bütlərə sitayiş edən bir qövmlə rastlaşdılar. (İsrail oğulları) dedilər: “Ey Musa! Bizə də onların ilahları kimi bir ilah düzəlt!” Musa dedi: “Həqiqətən, siz cahil bir qövmsünüz.
139Şübhəsiz ki, bunların içində olduqları din çökmüşdür. Etdikləri işlər də batildir!”
140Musa dedi: “Allah sizi aləmlərə üstün etmiş ikən sizin üçün Allahdan başqa bir ilah istəyim?!”
141Vaxtilə sizə əzabın ən şiddətlisini verən Firon əhlindən sizi xilas etdik. Onlar sizin oğullarınızı öldürür, qadınlarınızı isə sağ buraxırdılar. Bunda Rəbbiniz tərəfindən (sizin üçün) böyük bir imtahan vardı.
142Musa ilə otuz gecə (ibadət etməsi) barədə vədələşdik və on gecə də ona əlavə etdik. Beləcə Rəbbinin təyin etdiyi müddət qırx gecə oldu. Musa qardaşı Haruna: “Sən qövmüm içərisində mənim yerimə keçib (onları) islah et və fitnə-fəsad törədənlərin yolunu izləmə!” – dedi.
143Təyin etdiyimiz vaxtda Musa gəlib Rəbbi onunla danışdığı zaman o dedi: “Ey Rəbbim! Özünü mənə göstər ki, Sənə baxım!” Allah dedi: “Sən Məni əsla görə bilməzsən. Lakin bu dağa bax. Əgər o yerində dura bilsə, sən də Məni görəcəksən”. Rəbbi dağa təcəlla etdiyi zaman onu parça-parça etdi. Musa da bayılıb yerə yıxıldı. Ayıldığı zaman: “Sən pak və müqəddəssən! Sənə tövbə etdim və mən iman gətirənlərin birincisiyəm!” - dedi.
144Allah dedi: “Ey Musa! Mən vəhylərimlə və səninlə danışmağımla səni insanlardan seçib üstün tutdum. Ona görə də sənə verdiyimi al və şükür edənlərdən ol!”
145(Din barəsində) hər cür nəsihəti və hər şeyin izahını onun üçün lövhələrdə yazdıq. Bunları möhkəm tut və qövmünə də onların ən gözəlindən yapışmalarını əmr et! Yaxın bir vaxtda sizə fasiqlərin yurdunu göstərəcəyəm. (Bu ayədə Tövratın lövhələrə yazılmış bir halda Allah tərəfindən Həzrət Musaya verildiyi bildirilir. Lövhələrdə İsrail oğulları üçün dini qayda və qanunlar yazılmışdı. Ayədə keçən “ən gözəlindən yapışmaları” ifadəsi “Tövratdakı əmrlərə tabe olmaları” mənasına gəlir. Bu ayədəki “fasiqlərin yurdu” ifadəsi ilə Əmaliqə qövmünün hakimiyyətindəki Qüds və Şam bölgələri nəzərdə tutulur. Həzrət Musanın vəfatından sonra İsrail oğulları bu torpaqları ələ keçirib oralara hakim olmuşdular.)
146Yer üzündə haqsız yerə təkəbbürlənənləri ayələrimdən uzaqlaşdıracağam. Onlar hər cür möcüzəni görsələr də yenə ona inanmazlar. Doğru yolu görsələr, onu özləri üçün yol qəbul etməzlər. Ancaq azğınlıq yolunu görsələr, onu özləri üçün yol qəbul edərlər. Bu ona görədir ki, onlar ayələrimizi təkzib etdilər və onlardan qafil oldular.
147Ayələrimizi və axirətə qovuşmağı yalanlayanların əməlləri puça çıxmışdır. Onlar ancaq öz əməllərinin cəzasını çəkəcəklər.
148(Tura gedən) Musanın ardınca qövmü zinət əşyalarından (düzəltdikləri) və böyürtüsü olan bir buzov heykəlini özlərinə (ilah) qəbul etdilər. Görmədilərmi ki, o (buzov) nə onlarla danışır, nə də onlara yol göstərə bilir?! Onu özlərinə (ilah) qəbul edərək zalım kimsələr oldular. (Həzrət Musa Turda qalma müddətinə on gün əlavə etdikdən sonra İsrail oğullarının içindən Samiri adında bir sənətkar insanların qızıl kimi zinət əşyalarını toplayıb əridərək ondan bir buzov heykəli düzəltdi və: “Sizin də, Musanın da tanrısı budur! Ancaq Musa tanrısını unutdu”, - dedi. Samiri buzov heykəlini elə düzəltmişdi ki, külək əsib içindən keçəndə böyürtü kimi bir səs çıxardırdı.)
149Onlar (buzova sitayiş etməkdən) peşman olub haqq yoldan azdıqlarını gördükləri zaman dedilər: “Əgər Rəbbimiz bizə mərhəmət etməsə və bizi bağışlamasa, həqiqətən, biz ziyana uğrayanlardan olacağıq”.
150Musa qəzəbli və kədərli halda qövmünün yanına qayıtdıqda: “Məndən sonra arxamca nə pis işlər görmüsünüz! Rəbbinizin əmrini (gözləməyib) tələsdinizmi?” - dedi və lövhələri yerə atıb qardaşını (Harunu) başından tutaraq özünə tərəf çəkdi. (Harun) dedi: “Ey anam oğlu! Həqiqətən, bu qövm məni zəif gördü və az qalsın məni öldürürdülər. Düşmənləri mənə güldürmə və məni də zalım qövmlə bir tutma!”
151Musa dedi: “Ey Rəbbim! Məni və qardaşımı bağışla! Bizi Öz mərhəmətinə daxil et. Sən rəhm edənlərin ən rəhmlisisən!”
152Şübhəsiz ki, buzovu özlərinə (ilah) qəbul edənlər Rəbbindən (gələcək) bir qəzəbə və dünya həyatında zillətə düçar olacaqlar. Biz iftira yaxanları məhz belə cəzalandırırıq.
153Pis əməllər etdikdən sonra tövbə edib iman gətirənlərə gəldikdə, şübhəsiz ki, Rəbbin ondan (o tövbədən) sonra bağışlayandır, rəhmlidir.
154Musanın qəzəbi yatışdığı zaman lövhələri götürdü. O lövhələrdəki yazılarda Rəbbindən qorxanlar üçün doğru yol və mərhəmət vardı.
155Musa təyin etdiyimiz vaxt üçün öz qövmündən yetmiş adam seçdi. Onlar zəlzələyə məruz qaldıqları zaman Musa dedi: “Ey Rəbbim! Əgər istəsəydin, onları da, məni də daha əvvəl məhv edərdin. Aramızdakı səfehlərin etdikləri əməllərə görə bizi (hamımızı) məhv edəcəksən? Bu, Sənin imtahanından başqa bir şey deyil. Sən onunla dilədiyin kimsəni zəlalətə düçar edər, dilədiyini də doğra yola yönəldərsən. Sən bizim himayədarımızsan. Bizi bağışla və bizə rəhm et! Sən bağışlayanların ən xeyirlisisən. (İsrail oğulları buzova sitayiş etdikləri üçün peşman olduqdan sonra Allah-Təala Musa peyğəmbərə əmr etdi ki, qövmündən yetmiş nəfər nümayəndə seçib onlarla birlikdə Allahın hüzuruna gəlsin və hamılıqla tövbə etsinlər.)
156Bizə bu dünyada da, axirətdə də yaxşılıq yaz (nəsib et)! Biz Sənə döndük!” Allah buyurdu: “Dilədiyim kimsəni əzabıma düçar edərəm. Mərhəmətim isə hər şeyi əhatə etmişdir. Mərhəmətimi müttəqi olan, zəkatı verən və ayələrimizə iman gətirən kimsələrə yazacağam (nəsib edəcəyəm)”.
157Əllərindəki Tövratda və İncildə (əlamətlərinin) yazıldığını gördükləri ümmi peyğəmbər olan rəsula tabe olanlara o peyğəmbər yaxşılığı əmr edər, pis işləri qadağan edər, təmiz nemətləri halal edər, murdar şeyləri isə haram edər. Onların ağır yükünü və üstlərindəki qandalları götürər. O kəslər ki, Peyğəmbərə iman gətirər, ona hörmət göstərər, yardım edər və onunla birlikdə endirilən nura (Qurana) tabe olarlar, onlar əsil nicat tapanlardır! (Yuxarıdakı ayədə keçən “ümmi” kəlməsi, “oxuma-yazma bilməyən” mənasına gəlir və eyni zamanda Həzrət Mühəmməd peyğəmbərin vəsflərindən biridir. Allah-Təala peyğəmbəri ümmi olaraq vəsfləndirir ki, o heç bir şeyi oxuyub yaza bilmədiyi halda, hər şeydən xəbər verən və mükəmməl bir kitab olan Quranı gətirmişdir. Bu da Quranın həqiqətən, Allah tərəfindən göndərildiyinin bir sübutudur. Həmçinin bu ayədə keçən “qandallar” ifadəsindən məqsəd, Tövratda mövcud olan ağır hökmlər və qanunlardır ki, Quran bu hökmləri ortadan qaldırmış və insanları bu kimi ağır öhdəliklərdən azad etmiş, onların yerinə daha asan hökmlər gətirmişdir.)
158De: “Ey insanlar! Həqiqətən, mən göylərin və yerin hakimi olan Allah tərəfindən sizin hamınıza göndərilən peyğəmbəriyəm. Ondan başqa heç bir ilah yoxdur. O dirildir və öldürür. Elə isə, həm Allaha, həm də Allaha və Onun sözlərinə iman gətirən ümmi peyğəmbər olan rəsuluna iman gətirin! Ona tabe olun ki, bəlkə siz doğru yolu tapa biləsiniz!”
159Musanın qövmündən elə bir dəstə var ki, onlar (insanları) haqq yola yönəldir və ona əsasən ədalətlə hökm edirlər. (Yuxarıdakı ayədə qeyd olunan dəstədən məqsəd, Həzrət Mühəmməd peyğəmbərə iman gətirən yəhudilər və ya Həzrət Musanın dövründə insanlara nəsihət edərək onları haqqa və doğruluğa çağıran kimsələrdir.)
160Biz onları (İsrail oğullarını) on iki qəbiləyə ayırdıq. Qövmü ondan su istədiyi zaman biz Musaya: “Əsanı daşa vur!” – deyə vəhy etdik. Ondan dərhal on iki çeşmə fışqırdı. Hər qəbilə özünün su içmə yerini bildi. Buludlarla da onların üstünə kölgə saldıq. Onlara qüdrət halvası və bildirçin əti də endirdik. (Onlara dedik ki:) “Sizə verdiyimiz ruzilərin təmiz olanından yeyin!” Ancaq onlar (əmrlərimizə itaət etməyərək) Bizə deyil, özlərinə zülm edirdilər.
161O zaman onlara belə deyilmişdi: “Bu şəhərdə (Qüdsdə) məskunlaşın. Ondan (nemətlərindən) istədiyiniz kimi yeyin. “Hittə!” (Bizi bağışla!) deyin və qapıdan əyilərək daxil olun ki, sizin günahlarınızı bağışlayaq”. Biz yaxşı işlər görənlərin mükafatlarını daha da artıracağıq.
162Ancaq onlardan zalım olanlar, özlərinə deyilən sözü başqası ilə dəyişdirdilər. Zülm etdiklərinə görə Biz də onlara göydən bir əzab göndərdik. (Rəvayətə görə, bu əzab vəba xəstəliyi idi və bu xəstəlik qısa müddət ərzində kütləvi ölümlərə səbəb olmuşdu.)
163Onlardan dəniz kənarındakı qəsəbə (xalqı) haqqında soruş! O zaman onlar şənbə günü həddi aşırdılar. Çünki şənbə günü balıqlar dəstə-dəstə onlara tərəf gəlir, şənbə günündən başqa günlər isə gəlmirdilər. Günah işlədiklərinə görə onları bu şəkildə imtahana çəkirdik. (Allah-Təala İsrail oğullarına şənbə günü ov etməyi qadağan etmiş və bu günə hörmət göstərmələrini istəmişdi. Bunun nəticəsində balıqlar o gün su üzünə çıxır və sərbəst şəkildə üzürdülər. Digər günlərdə isə balıqlar su üzünə çıxmırdı. Bu, Allahın bir imtahanı idi. Ancaq yəhudilər o günə hörmət göstərməyərək o gündə ova çıxdılar və bu sınaqdan keçə bilmədilər.)
164O zaman onlardan bir qrup demişdi: “Allahın məhv edəcəyi, yaxud şiddətli bir əzab verəcəyi bir qövmə nə üçün nəsihət verirsiniz?” Onlar da: “Rəbbinizə üzrxahlıq etmək üçün və onlar (pis əməllərdən) çəkinərlər ümidi ilə (nəsihət veririk)”, - dedilər.
165Onlar özlərinə verilən öyüd-nəsihəti unutduqları zaman biz də pis işlərdən çəkindirənləri xilas etdik və zülm edənləri işlədikləri günahlara görə şiddətli bir əzabla yaxaladıq.
166Təkəbbürlənərək qadağan edilən şeylərdən əl çəkmədikləri zaman onlara: “Zəlil meymunlar olun!” - dedik. (Bəzi təfsirçilərə görə, yəhudilərdən bir qrup insan şənbə günü qadağasına hörmət göstərmədikləri üçün Allah onları donuz və meymun şəklinə salmışdır. Digər bir qrup təfsirçiyə görə isə, onlar mənəvi və əxlaqi cəhətdən meymunlar kimi zəlil olub insanlar tərəfindən qınanmışdılar.)
167O zaman Rəbbin, həqiqətən, qiyamət gününə qədər onlara ən pis əzabı verəcək kimsələr göndərəcəyini elan etdi. Şübhəsiz ki, sənin Rəbbin cəzanı tezliklə verəndir. Həqiqətən, O bağışlayandır, mərhəmətlidir.
168Onları (İsrail oğullarını) yer üzündə tayfalara ayırdıq. Onlardan əməlisaleh olanlar da, olmayanlar da vardı. Bəlkə, (haqq yola) qayıdarlar deyə onları yaxşılıq və pisliklərlə imtahan etdik.
169Onlardan sonra (ayələri təhrif etmək müqabilində) bu dəyərsiz dünya malını alaraq Kitaba varis olan və: “Onsuz da biz bağışlanacağıq”. - deyən kimsələr onların yerinə keçdilər. Onlara, ona bənzər başqa bir dünya malı gəlsəydi, onu da alardılar. Bəs onlardan, Allaha dair haqdan başqasını söyləməyəcəklərinə dair Kitabda yazılanlara uyğun əhd alınmamışdımı?! Halbuki, onlar onun içindəkiləri öyrənmişdilər. Axirət yurdu (Allahdan) qorxanlar üçün daha xeyirlidir. Hələ də düşünmürsünüzmü?
170Kitaba möhkəm sarılıb namazı qılanlara gəldikdə, Biz yaxşı əməl sahiblərinin mükafatını zay etmərik.
171Bir zaman dağı onların (İsrail oğullarının) üstünə kölgə kimi qaldırmışdıq və zənn etmişdilər ki, dağ onların üstünə düşəcək. Sizə verdiyimizi (kitabı) möhkəm tutun və içindəkiləri xatırlayın ki, bəlkə, siz (pis əməllərdən) çəkinəsiniz.
172Qiyamət günü siz: “Biz bundan xəbərsiz idik”, - deməyəsiniz deyə, Rəbbin Adəm oğullarının bellərindən nəsillərini çıxartdı və onları özlərinə şahid tutaraq: “Mən sizin Rəbbiniz deyiləmmi?” ( – buyurdu). Onlar da: “Bəli, buna şahid olduq!” - dedilər.
173Yaxud: “Daha əvvəl atalarımız (Allaha) şərik qoşmuşdular. Biz də onlardan sonra gələn bir nəsil idik. Batil yolda olanların etdiklərinə görə bizi həlak edəcəksən?!” - deməməyiniz üçün (belə etdik).
174Ayələrimizi belə ətraflı şəkildə izah edirik ki, bəlkə, onlar (doğru yola) qayıdarlar.
175Onlara, ayələrimizi verdiyimiz halda onlardan imtina edən kimsənin xəbərini də oxu. Beləliklə şeytan onu özünə tabe etmiş və o da haqq yoldan azanlardan olmuşdu. (Təfsir alimlərinin əksəriyyətinə görə, bu adam İsrail oğullarından Bələm ibn Bauradır. O, əvvəllər Həzrət Musanın dinini qəbul etmiş mömin bir kişi idi. Ancaq Bələmin Həzrət Musa tərəfindən elçi olaraq göndərildiyi qövm Həzrət Musanın onları məğlub edəcəyindən qorxaraq ona təzyiq göstərmişdi. Bələm də Həzrət Musaya bəd dua etmiş və ona qarşı həmin qövmə bəzi hiylələr öyrətmişdi. Allah-Təala isə onun bəd duasını o qövmün əleyhinə çevirmiş və Bələmi cəzalandırmışdı.)
176Əgər Biz istəsəydik, onlarla (həmin ayələrlə) onu ucaldardıq. Lakin o, dünyaya meyil etdi və öz nəfsinin arzularına uydu. Onun halı bir köpəyin halına bənzəyir; üstünə cumsan da ləhləyər, qoyub getsən də ləhləyər. Bu, ayələrimizi yalanlayan qövmün halıdır. Hadisələri (onlara) nəql et ki, bəlkə, onlar düşünüb təfəkkür edərlər.
177Ayələrimizi yalanlayan və özlərinə zülm edən qövmün halı necə də pisdir!
178Allah kimi doğru yola yönəldərsə, doğru yolda olan odur. O, kimləri azdırarsa, onlar əsil ziyana uğrayanlardır.
179And olsun ki, cinlərdən və insanlardan bir çoxunu cəhənnəm üçün yaratdıq. Onların (haqqı) qavramayan qəlbləri, (haqqı) görməyən gözləri, (haqqı) eşitməyən qulaqları var. Onlar heyvanlar kimidirlər, hətta daha çox zəlalətdədirlər. Əsil qafillər onlardır.
180Ən gözəl adlar (əsmayi-hüsna) Allaha məxsusdur. Elə isə Ona bu adlarla dua edin! Onun adları barəsində əyri yolu tutanları isə tərk edin! Onlar etdikləri əməllərə görə cəzalandırılacaqlar.
181Yaratdıqlarımız içində elə bir zümrə də var ki, onlar haqq yola yönəldir və onun sayəsində ədalətli davranırlar.
182Ayələrimizi yalanlayanları heç bilmədikləri bir yerdən yavaş-yavaş (məhvə doğru) aparacağıq.
183Mən onlara möhlət verirəm. Şübhəsiz ki, Mənim məkrim (əzabım) çox şiddətlidir!
184Düşünmürlərmi ki, yoldaşlarında (Mühəmməd peyğəmbərdə) heç bir dəlilik (əlaməti) yoxdur? O ancaq açıq bir şəkildə xəbərdar edəndir.
185Onlar göylərin və yerin hökmranlığına, Allahın yaratdıqlarına və əcəllərinin yaxınlaşması ehtimalına nəzər yetirmədilərmi? Elə isə ondan (Qurandan) sonra hansı kəlama inanacaqlar?
186Allah kimi azdırarsa, artıq ona doğru yolu göstərən olmaz. Allah onları azğınlıqları içində çaşbaş halda qoyar.
187Səndən qiyamətin nə zaman qopacağını soruşurlar. De: “Onun bilgisi yalnız Rəbbimə məxsusdur. Vaxtı çatanda onu ortaya çıxaracaq yalnız Odur. Qiyamətin bilgisi göylərə də, yerə də ağır gəlmişdir. O sizə qəflətən gələcəkdir”. Sanki sən onun haqqında bir şey bilirsənmiş kimi səndən soruşurlar. De: “Onun bilgisi yalnız Allaha məxsusdur. Lakin insanların çoxu bilmir”.
188De: “Allahın diləməsi istisna olmaqla, mən özümə nə bir xeyir, nə də bir zərər verə bilərəm. Əgər qeybi bilsəydim, əlbəttə, daha çox xeyir iş görmək istərdim və mənə heç bir zərər toxunmazdı. Mən, sadəcə olaraq iman gətirən bir qövmü xəbərdar edən və müjdələyən bir peyğəmbərəm”.
189Sizi tək bir candan (Adəmdən) yaradan və onunla ünsiyyət etməsi üçün ondan da zövcəsini (Həvvanı) yaradan Odur. (Adəm) ona (Həvvaya) sarıldıqda (cinsi əlaqəyə girdikdə) o yüngül bir yüklə yükləndi (hamilə oldu) və onu (bətnində) daşıdı. (Hamiləliyi) ağırlaşdığı zaman Rəbbi olan Allaha: “Əgər bizə qüsursuz bir uşaq versən, həqiqətən, şükür edənlərdən olacağıq!” - deyə dua etdilər.
190Ancaq Allah onlara sağlam bir övlad bəxş etdiyi zaman onlar həmin uşaq barəsində Ona şəriklər qoşdular. Allah isə onların qoşduqları şəriklərdən ucadır! (Bu ayənin təfsiri ilə əlaqəli bir neçə fərqli görüş vardır. Təbəri təfsirində bu ayənin izahı ilə əlaqəli belə bir hədis nəql olunmuşdur: “Həvva hamilə qaldığı zaman İblis onun ətrafında dolaşırdı. Çünki Həvvanın doğulan uşaqları yaşamırdı. İblis Həvvaya: “Sən ona Abdülharis adını qoy!” - demişdi. Həvva da hamilə olduğu uşağın adını Abdülharis qoydu. Bundan sonra uşaqları yaşamışdır. Həvvanın belə etməsi Şeytanın vəsvəsəsi və əmri ilə olmuşdu.” Təfsirdə eyni zamanda qeyd edilir ki, Haris şeytanın bir adı idi. Beləliklə onlar uşağa “şeytanın qulu” mənasında Abdülharis adını qoyaraq şeytanın adını Allahın adlarına şərik qoşdular. Ancaq bəzi təfsirçilərə görə, yuxarıdakı ayədə keçən Allaha şərik qoşma hadisəsi Adəm və Həvva tərəfindən deyil, onların nəslindən olan insanlar tərəfindən meydana gəlmişdir. Çünki onların nəslindən olan insanların bir qismi Allahı qoyub bütlərə sitayiş etməyə başladılar. Digər bir görüşə görə, Adəm və Həvva dünyaya gələn övladlarını həddindən çox sevdikləri üçün sevgidə övladlarını Allaha şərik qoşdular.)
191Onlar heç nəyi yarada bilməyən və özləri də yaradılmış olan şeylərimi Allaha şərik qoşurlar?
192Halbuki (şərik qoşduqları) nə onlara, nə də özlərinə yardım edə bilərlər.
193Əgər onları doğru yola dəvət etsəniz, sizə uymazlar. Onları dəvət etsəniz də, sussanız da sizin üçün birdir.
194(Ey kafirlər!) Şübhəsiz ki, Allahı qoyub dua etdiyiniz kimsələr də sizin kimi bəndələrdir (məxluqlardır). Əgər haqlısınızsa, haydı, onları çağırın ki, sizə cavab versinlər!
195Yoxsa onların (bütlərin) yeriyən ayaqları, tutan əlləri, görən gözləri, eşidən qulaqlarımı var?! De: “Şərik qoşduqlarınızı çağırın! Sonra mənə tələ qurun və mənə heç möhlət də verməyin!
196Şübhəsiz ki, mənim himayədarım Kitabı (Quranı) nazil edən Allahdır. O, saleh əməl sahiblərini himayə edər.
197Allahı qoyub dua etdiyiniz şeylər isə, nə sizə, nə də özlərinə kömək edə bilərlər”.
198Əgər onları (bütləri) doğru yola çağırsanız, eşitməzlər. Onların sənə baxdığını görərsən, halbuki onlar görmürlər.
199Sən bağışlama yolunu tut, yaxşı işlər görməyi əmr et və cahillərdən üz çevir!
200Əgər şeytanın bir vəsvəsəsi səni dümsükləyərsə, dərhal Allaha sığın! Şübhəsiz ki, O, hər şeyi eşidəndir, biləndir.
201Təqva sahiblərinə şeytandan bir vəsvəsə toxunduğu zaman (Allahın mükafatını və əzabını) xatırlayar və bu zaman (haqqı) görərlər.
202Şeytanların qardaşlarına gəldikdə, şeytanlar onları azğınlığa sürükləyər, sonra da əl çəkməzlər.
203Onlara bir ayə gətirmədiyin zaman: “Sən onu özündən uydurmalı deyildinmi?” - deyərlər. De: “Mən ancaq Rəbbimdən mənə vəhy olunana tabe oluram. Bu Quran Rəbbiniz tərəfindən göndərilmiş dəlillərdir, iman gətirən bir qövm üçün də hidayət və mərhəmət mənbəyidir”.
204Quran oxunan zaman onu dinləyin və susun ki, bəlkə sizə mərhəmət edilsin! (Həm namaz əsnasında, həm də digər vaxtlarda Qurani-Kərim oxunarkən danışmadan onu diqqətlə dinləmək, mənalarını başa düşməyə çalışmaq və onları təfəkkür etmək hər bir müsəlmanın borcudur.)
205Allaha yalvararaq, Ondan qorxaraq daxilən və astadan səhər-axşam Rəbbini zikr et və qafillərdən olma!
206Rəbbinin yanında olanlar (mələklər), Ona ibadət etmək barəsində təkəbbürlənməz, Onun şəninə təriflər deyər və Ona səcdə edərlər.
