1İnsanların hesaba çəkiləcəkləri gün yaxınlaşdı! Onlar isə qəflət içində (haqdan) üz çevirirlər.

2Rəbbindən onlara gələn hər yeni xəbərdarlığa ancaq istehza ilə qulaq asarlar.

3Onların qəlbləri əyləncədədir (qəflətdədir). Zülm edənlər (öz aralarında) gizli-gizli pıçıldaşdılar ki: “Bu (Mühəmməd) da sizin kimi bir insandır. Elə isə gözünüz görə-görə sehrəmi tabe olursunuz?”

4(Peyğəmbər) dedi: “Rəbbim göydə və yerdə söylənən hər bir sözü bilir. O, hər şeyi eşidəndir, biləndir”.

5Onlar isə: “(Quran) qarmaqarışıq yuxulardır. Xeyr, onu özü uydurmuşdur! Xeyr, o bir şairdir! Elə isə, o bizə əvvəlki peyğəmbərlərə göndərilənə bənzər bir möcüzə gətirsin!” - dedilər.

6Onlardan əvvəl məhv etdiyimiz heç bir məmləkət iman gətirməmişdi. İndi onlarmı iman gətirəcəklər?

7(Ey Peyğəmbər!) Biz səndən əvvəl də məhz özlərinə vəhy etdiyimiz kişiləri peyğəmbər göndərdik. Əgər bilmirsinizsə, zikr əhlindən soruşun! (Təfsirçilərə görə, bu ayədəki “zikr əhli” ifadəsi ilə Tövrat və İncil haqqında doğru və kifayət qədər biliyə sahib olan əhli-kitab alimləri nəzərdə tutulur.)

8Biz onları (peyğəmbərləri) yemək yeməyən bir cəsəd etmədik. Onlar (bu dünyada) əbədi də deyillər.

9Sonra onlara verdiyimiz sözü yerinə yetirdik. Beləcə, həm onlara, həm də dilədiyimiz kimsələrə nicat verdik. Həddi aşanları (peyğəmbərləri yalanlayanları) isə məhv etdik.

10Həqiqətən, Biz içində sizin üçün öyüd-nəsihət olan bir Kitabı sizə nazil etdik. Hələ də dərk etmirsinizmi?

11Zalım olan neçə-neçə məmləkəti məhv etdik. Onlardan sonra da başqa bir qövm yaratdıq.

12Onlar əzabımızı hiss etdikləri zaman dərhal oradan qaçarlar.

13(Mələklər isə istehza ilə belə deyərlər:) “Qaçmayın! Mürəffəh həyatınıza və yurdlarınıza geri dönün! Ola bilsin ki, siz sorğu-sual ediləcəksiniz”.

14Onlar: “Vay halımıza! Həqiqətən, biz zalım kimsələr olmuşuq”, - dedilər.

15Biz onları biçilmiş əkinə, sönmüş ocağa çevirənə qədər onların bu fəryadları davam edər.

16Biz göyü, yeri və onların arasındakıları əyləncə üçün yaratmadıq.

17Əgər əyləncə qurmaq istəsəydik, əlbəttə, onu Öz dərgahımızdan edərdik. Ancaq Biz bunu edən deyilik.

18Əksinə, Biz haqqı batilin üzərinə qoyarıq, o da onu yox edər. Bir də görərsən ki, batil yox olmuşdur. Allaha isnad etdiyiniz sifətlərə görə vay sizin halınıza!

19Göylərdə və yerdə olan hər kəs Ona məxsusdur. Onun dərgahında olanlar Ona ibadət etmək xüsusunda təkəbbürlənməz və yorulmazlar.

20Onlar yorulub-usanmadan gecə-gündüz Allahı təsbeh edərlər.

21Yoxsa onlar torpaqdan düzəltdikləri, ölüləri dirildə bilən tanrılarmı qəbul etdilər?

22Əgər göylərdə və yerdə Allahdan başqa tanrılar olsaydı, onlar mütləq fəsada uğrayardı. Ərşin sahibi olan Allah onların isnad etdikləri sifətlərdən uzaqdır, pakdır.

23O, gördüyü işlərə görə sorğu-sual olunmaz. Onlar isə (əməllərinə görə) sorğu-sual ediləcəklər.

24Yoxsa Ondan başqa tanrılarmı qəbul etdilər? De: “(Buna dair) dəlilinizi gətirin! Mənimlə birlikdə olanların da, məndən əvvəlkilərin də söylədiyi budur (tövhid inancıdır)!” Xeyr, onların çoxu haqqı bilmir. Buna görə də onlar (haqdan) üz döndərirlər.

25(Ey Peyğəmbər!) Səndən əvvəl: “Məndən başqa heç bir ilah yoxdur! Ona görə də yalnız Mənə ibadət edin!” - deyə vəhy etmədiyimiz heç bir peyğəmbər göndərmədik.

26(Müşriklər:) “Rəhman (olan Allah mələkləri) özünə övlad götürdü!” - dedilər. O, (belə sifətlərdən) uzaqdır, pakdır! Əksinə, (mələklər) möhtərəm qullardır.

27(Mələklər) Ondan əvvəl danışmaz və yalnız Onun əmri ilə iş görərlər.

28Allah onların etdiklərini də, edəcəklərini də bilir. Onlar Allahın razı qaldığı kimsələrdən başqasına şəfaət etməzlər. Onlar Allah qorxusundan titrəyərlər.

29Onlardan hər kim: “Ondan başqa bir ilah da mənəm!” - deyərsə, onu cəhənnəmlə cəzalandırarıq. Biz zalımları belə cəzalandırırıq.

30İnkar edənlər göylər və yer bitişik ikən Bizim onları ayırdığımızı və hər bir canlını sudan yaratdığımızı görmədilərmi?! Hələ də iman gətirmirlərmi?

31Onları silkələməsin deyə yer üzündə möhkəm dağlar yaratdıq və orada geniş yollar açdıq ki, (istədikləri yerə) rahat gedə bilsinlər.

32Biz göyü də qorunmuş bir tavan etdik. Onlar isə ayələrimizdən üz döndərirlər. (Ayədəki “qorunmuş tavan” ifadəsi bir bənzətmədir. Dünyanın ətrafındakı digər göy cisimləri möhtəşəm bir nizam içində hərəkət edirlər. Bu nizam da Allah tərəfindən qorunmaqdadır. İnkarçıların üz çevirdikləri “ayələr” isə, Allahın varlığını və qüdrətini göstərən Günəş, Ay və digər göy cisimləri və onların nizamlı hərəkətidir.)

33Gecəni, gündüzü, günəşi və ayı yaradan Odur. Hər biri öz orbitində hərəkət edir.

34Səndən əvvəl də heç bir insana əbədilik vermədik. Əgər sən ölsən, onlar əbədi qalacaqlar?!

35Hər can ölümü dadacaqdır. Biz sizi sınamaq üçün şər və xeyirlə imtahana çəkirik. Siz Bizə qaytarılacaqsınız.

36(Ey Peyğəmbər!) Kafirlər səni gördükləri zaman məsxərəyə qoyaraq (belə deyərlər:) “Sizin ilahlarınıza dil uzadan budurmu?” Halbuki Rəhmanın Kitabını inkar edənlər onların özləridir.

37İnsan hövsələsiz yaradılmışdır. Ayələrimi sizə göstərəcəyəm. Ona görə də (əzabı) Məndən tələsik istəməyin!

38Onlar: “Əgər siz doğru deyirsinizsə, bu vəd nə vaxt gerçəkləşəcək?” - deyirlər.

39Kaş kafirlər üzlərindən və arxalarından (onları bürüyən) alovu dəf edə bilməyəcəkləri və onlara heç bir yardım olunmayacağı vaxtı biləydilər.

40Əksinə, (qiyamət) onlara anidən gələr və onları heyrətə salar. Artıq onu nə geri qaytara bilərlər, nə də onlara (tövbə etmələri üçün) möhlət verilər.

41Heç şübhəsiz, səndən əvvəlki peyğəmbərlərə də istehza edilmişdi. Ancaq istehza etdikləri (əzab) istehza edənləri bürüdü (və onları məhv etdi).

42De: “Gecə-gündüz Rəhmandan sizi kim qoruyacaq?” Xeyr, onlar Rəbbinin Kitabından üz döndərirlər.

43Yoxsa Bizim əzabımızı onlardan dəf edə bilən ilahlarımı var? Onlar nə özlərinə yardım etməyə qadirdirlər, nə də Bizdən dəstək ala bilərlər.

44Əksinə, Biz onları da, atalarını da yaşadıqları uzun illər boyu dünya nemətlərindən faydalandırdıq. Bəs Bizim (müşriklərə aid) ərazini ətraflarından əskiltdiyimizi görmürlərmi? Elə isə qalib olanlar onlardırmı?

45De ki: “Mən sizi yalnız vəhy ilə xəbərdar edirəm. Karlar isə xəbərdar edildikləri zaman bu çağırışı eşitməzlər”.

46Əgər Rəbbinin əzabının cüzi bir hissəsi onlara toxunsa, heç şübhəsiz: “Vay halımıza! Həqiqətən, biz zalım kimsələr olmuşuq”, - deyəcəklər.

47Qiyamət günü ədalət tərəzilərini quracağıq və heç kimə heç bir haqsızlıq edilməyəcəkdir. (Edilən əməl) bir xardal dənəsi ağırlığında olsa belə Biz onu (ədalət tərəzisinə) gətirib qoyacağıq. Biz haqq-hesab çəkməyə kifayətik.

48Həqiqətən, Biz Musa və Haruna müttəqilər üçün işıq və öyüd olan Fürqanı (Tövratı) verdik. (Bu ayədə Tövrat üçün işlədilən “Fürqan” kəlməsi “haqqı batildən, yaxşını pisdən ayıran” kimi mənalara gəlir. Həmçinin Qurani-Kərimin bir adı da Fürqandır.)

49O (müttəqilər) ki, görmədikləri halda Rəbbindən qorxar və qiyamətdən çəkinərlər.

50Bu (Quran) da nazil etdiyimiz mübarək bir öyüddür. İndi siz onu inkarmı edirsiniz?

51Şübhəsiz ki, daha əvvəl İbrahimə də doğru yolu bəxş etmişdik. Biz onu yaxşı tanıyırdıq.

52Vaxtilə o, atasına və qövmünə: “Sizin ibadət etdiyiniz bu heykəllər nədir?” - demişdi.

53Onlar: “Biz atalarımızın onlara ibadət etdiklərini görmüşük”, - demişdilər.

54İbrahim: “Həqiqətən, siz də, atalarınız da açıq-aydın bir zəlalət içindəsiniz!” - demişdi.

55Onlar: “Bizə haqqı gətirmisən, yoxsa (bizimlə) oyun oynayırsan?” - demişdilər.

56İbrahim isə belə demişdi: “Xeyr! Rəbbiniz, yaratdığı göylərin və yerin Rəbbidir. Mən də buna şahidlik edənlərdənəm.

57Allaha and içirəm ki, siz dönüb getdikdən sonra bütlərinizə bir hiylə quracağam!”

58Beləcə, (bütlərdən) böyük olanı istisna olmaqla, digərlərini parça-parça etdi ki, bəlkə, ona müraciət edələr. (Təfsirlərdə qeyd edilən rəvayətə görə, bir bayram günü Həzrət İbrahim bütləri balta ilə qırıb tökdükdən sonra baltanı qırmadığı böyük bütün boynuna asdı. Bayram şənliyindən qayıdan xalq bütlərin qırıldığını gördü.)

59Onlar belə dedilər: “İlahlarımıza bunu kim edib? Həqiqətən, o, zalımlardandır!”

60(Bəziləri də:) “İbrahim deyilən bir gəncin onları ələ saldığını eşitmişdik”, - dedilər.

61“Elə isə onu insanların hüzuruna gətirin ki, bəlkə, şahidlik edələr!” - dedilər.

62(İbrahimi gətirdikdən sonra ona:) “Ey İbrahim! İlahlarımıza bunu sənmi etdin?” - dedilər.

63İbrahim dedi: “Xeyr, bunu onların bu böyük olanı etmişdir. Əgər danışa bilirlərsə, özlərindən soruşun!”

64Bu zaman onlar öz vicdanlarına səslənərək: “Həqiqətən, əsil zalımlar sizsiniz!” - dedilər.

65Sonra öz inanclarına (küfrlərinə) qayıtdılar (və belə dedilər:) “Sən də yaxşı bilirsən ki, bunlar danışa bilmirlər”.

66İbrahim dedi: “Elə isə, hələ də Allahı qoyub sizə nə bir xeyir, nə də bir zərər verə bilən şeylərəmi ibadət edirsiniz?

67Tfu sizə də, Allahı qoyub ibadət etdiklərinizə də! Siz hələ də dərk etmirsinizmi?”

68Onlar: “Əgər nəsə edəcəksinizsə, onu (İbrahimi) yandırıb ilahlarınıza yardım edin!” - dedilər.

69Biz: “Ey alov, İbrahimə qarşı sərin və zərərsiz ol!” - dedik.

70Onlar İbrahimə hiylə qurmaq istədilər. Ancaq Biz onları daha çox ziyana düşmüş bir vəziyyətə saldıq.

71Biz onu və Lutu xilas edib aləmlər üçün bərəkətləndirdiyimiz yerə çatdırdıq. (Allah Həzrət İbrahimi, zövcəsi Saranı və qardaşı oğlu Lutu bütpərəstlərin əlindən xilas etmiş və başqa bir məmləkətə qovuşdurmuşdu. Təfsirçilərə görə, bu məmləkət Şam və Fələstin torpaqlarıdır.)

72Biz İbrahimə İshaqı və bir də Yəqubu bəxş etdik. Hər birini saleh kimsələr etdik.

73Biz onları əmrimizlə (insanlara) doğru yolu göstərən öndərlər etdik və onlara xeyirli işlər görməyi, namaz qılmağı və zəkat verməyi vəhy etdik. Onlar Bizə ibadət edən kimsələr idilər.

74Luta gəldikdə, Biz ona hökm (peyğəmbərlik, hakimlik) və elm verdik. Onu çirkin işlər görən bir məmləkətdən xilas etdik. Həqiqətən, onlar pis işlər görən fasiq kimsələrdilər.

75Biz onu mərhəmətimizə daxil etdik. O, həqiqətən, saleh kimsələrdəndi.

76(Ey Peyğəmbər!) Nuhu da (yad et)! Daha əvvəl o dua etmiş, Biz də onun duasını qəbul etmişdik. Beləliklə, onu və (iman gətirmiş) qohumlarını böyük fəlakətdən xilas etmişdik.

77Biz onu ayələrimizi yalanlayan bir qövmdən qoruduq. Həqiqətən, onlar pis bir qövm idilər. Buna görə də onların hamısını suda boğduq.

78Davudu və Süleymanı da (yad et)! Bir zaman onlar bir əkin sahəsi barəsində hökm verirdilər. Belə ki, bəzi adamların qoyunları gecə vaxtı başıboş bir halda ora girib ziyan vermişdi. Biz onların hökmünə şahid idik. (Təfsirlərdə qeyd edilən bir rəvayətə görə, əkin sahəsinin sahibi ilə qoyun sürüsünün sahibləri arasındakı mübahisədə Həzrət Davud və Həzrət Süleyman bir-birindən fərqli hökm vermişdilər. Həzrət Davud ziyan vurulmuş əkin sahəsinin dəyərinin, qoyunların qiymətinə bərabər olduğunu bildirərək qoyunların təzminat olaraq əkin sahəsinin sahibinə verilməsinə hökm vermişdi. Oğlu Həzrət Süleyman isə, əkin sahəsinin qoyunların sahiblərinə verilməsinə və onların bu əkin sahəsini əvvəlki vəziyyətinə gətirmələrinə hökm vermişdi. Qoyunlar da əkin sahəsinin sahibinə verilməli və əkin sahəsi əvvəlki halına düşənə qədər qoyunların südündən, yunundan və quzularından faydalanmalı idi. Həzrət Davud oğlunun bu hökmünü bəyənmiş və özünün verdiyi hökmü ləğv etmişdi.)

79Beləcə, bu hökmü Süleymana anlatmışdıq. Biz onların hər birinə hökm (hökmdarlıq, peyğəmbərlik) və elm vermişdik. Allahı təsbeh edən dağları və quşları da Davudun xidmətinə vermişdik. (Bütün bunları) Biz edirdik.

80Sizdən ötrü ona zireh düzəltmə sənətini öyrətdik ki, sizi (müharibədəki) çətinliklərdən qorusun. Artıq şükür edəcəksinizmi?

81Şiddətli küləyi də Süleymanın xidmətinə vermişdik. Onun əmri ilə külək bərəkət verdiyimiz yerə doğru əsirdi. Biz hər şeyi bilirik!

82Şeytanlardan onun üçün dənizə dalan (oradan incilər çıxaran) və bundan başqa işlər görənlər də vardı. Biz onlara nəzarət edirdik.

83Əyyubu da (yada sal)! Bir zaman o, Rəbbinə: “Mənə zərər dəydi (başıma bəla gəldi). Sən mərhəmətlilərin ən mərhəmətlisisən!” - deyərək səslənmişdi. (Təfsirçilərin qeyd etdiyinə görə, Həzrət Əyyub zəngin və geniş ailəsi olan biri idi. Ancaq evinin dağılması nəticəsində ailə üzvlərindən bir çoxu vəfat etmişdi, mal-mülkü də əlindən çıxmışdı. Özü də on ildən çox davam edən ağır bir xəstəliyə tutulmuşdu. Bütün bunlara baxmayaraq o, halından narazıçılıq etmir, Rəbbinə şikayət etməkdən və sağalması üçün dua etməkdən həya edirdi. Nəhayət, xanımının xahişi ilə yuxarıdakı ayədə qeyd edildiyi kimi Allaha dua etməklə kifayətlənmişdi.)

84Beləliklə, Biz onun duasını qəbul edib dərgahımızdan bir mərhəmət və ibadət edənlər üçün bir xatirə olsun deyə onun başına gəlmiş bütün bəlaları sovuşdurduq, ailəsini geri verdik və onlarla yanaşı bir o qədərini də ona bəxş etdik.

85İsmaili, İdrisi və Zülkifli də (yad et)! Hər biri səbir edən kimsələrdəndi.

86Biz onları mərhəmətimizə daxil etdik. Həqiqətən, onlar saleh kimsələrdən idilər.

87Zünnunu da (Yunisi də yad et)! Bir zaman o, qəzəbli bir halda çıxıb getmiş və ona gücümüzün çatmayacağını zənn etmişdi. Nəhayət, (balığın qarnında) qaranlıqda ikən o, belə səslənmişdi: “(Ey Rəbbim!) Səndən başqa heç bir ilah yoxdur. Sən pak və müqəddəssən! Həqiqətən, mən zalımlardan olmuşam”. (“Zünnun” Yunis peyğəmbərin ləqəbidir və “balıq sahibi” mənasına gəlir. Balıq onu udduğu üçün ona bu ləqəb verilmişdir. Yunis peyğəmbər uzun müddət qövmünü haqq dinə dəvət etmiş, ancaq insanların ona inanmayacağına qənaət gətirərək qəzəbli bir halda onları tərk edib getmişdi. Digər bir rəvayətə görə, Yunis peyğəmbər qövmünə, onlara bir bəla gələcəyini bildirmiş, ancaq daha sonra onlar tövbə etdikləri üçün bu bəla onlardan sovuşdurulmuşdur. Yunis peyğəmbər oradan uzaqlaşmış və bir gəmi ilə səfərə çıxmışdı. Ancaq batmaq üzrə olan gəminin yükünü azaltmaq üçün gəmidəkilər arasında püşk atılmış və bunun nəticəsində Yunis peyğəmbər dənizə atılmışdı. Dənizdə onu iri bir balıq udmuş və o da, balığın qarnında ikən yuxarıdakı ayədə qeyd edildiyi kimi Allaha dua etmişdi.)

88Biz də onun duasını qəbul etdik və onu bu kədərdən xilas etdik. Biz möminləri belə xilas edirik.

89Zəkəriyyanı da (yad et)! Vaxtilə o: “Ey Rəbbim, məni yalnız qoyma! Sən varislərin ən xeyirlisisən!” - deyərək Rəbbinə səslənmişdi.

90Onun duasını da qəbul etdik və ona Yəhyanı verdik. Zövcəsini də, onun üçün (uşaq doğmağa) qadir bir hala gətirdik. Onlar xeyirli işlər görməyə tələsir, ümid və qorxu içində Bizə dua edirdilər. Onlar Bizə qarşı çox itaətkar idilər.

91İsmətini qorumuş olanı da (Məryəmi də yad et)! Biz ona Öz ruhumuzdan üfürdük. Onu və oğlunu aləmlər üçün bir möcüzə etdik.

92Həqiqətən, sizin bu dininiz tək bir dindir. Mən də sizin Rəbbinizəm. Ona görə də yalnız Mənə ibadət edin!

93(Ancaq insanlar) öz aralarında (dini və dünyəvi) işlərin birliyini pozdular. Hamısı Bizə dönəcək.

94Hər kim mömin olaraq yaxşı işlər görərsə, onun əməyi inkar edilməyəcəkdir. Şübhəsiz ki, Biz onu (onun əməllərini) yazırıq.

95Məhv etdiyimiz bir məmləkətin (xalqının dünyaya) geri dönməsi qadağan olunmuşdur.

96Nəhayət, Yəcuc və Məcuc səddi açıldığı və onlar hər təpədən sürətlə axışdıqları zaman;

97Haqq olan vəd (qiyamət günü) yaxınlaşdığı zaman birdən kafir olanların gözləri bərələr (və belə deyərlər): “Vay halımıza! Həqiqətən, biz bundan xəbərsiz idik. Əksinə, biz zalım kimsələrmişik”.

98Şübhəsiz ki, siz və Allahı qoyub ibadət etdikləriniz cəhənnəm yanacağısınız. Siz ora girəcəksiniz!

99Əgər bunlar ilah olsaydılar, ora girməzdilər. Onların hamısı orada əbədi qalacaq.

100Onlar orada inildəyəcək və heç bir şey eşitməyəcəklər.

101Tərəfimizdən özlərinə ən gözəl (aqibət) təqdir edilmiş kimsələrə gəlincə, onlar oradan (cəhənnəmdən) uzaq tutulacaqlar.

102Onlar (cəhənnəmin) uğultusunu eşitməyəcək və nəfslərinin arzuladığı (cənnət nemətləri) içində əbədi qalacaqlar.

103Ən böyük dəhşət (qiyamət) onları kədərləndirməyəcəkdir. Mələklər onları: “Bu, (dünyada) sizə vəd olunan (xoşbəxt) gününüzdür!” – deyərək qarşılayacaqlar.

104O gün Biz göyü yazılmış səhifənin büküldüyü kimi bükəcəyik. İlk dəfə yaratdığımız kimi onu təkrar əvvəlki halına salacağıq. Biz vədimizi mütləq yerinə yetirəcəyik.

105Şübhəsiz ki, Zikrdən sonra Zəburda da: “Yer üzünə saleh qullarım varis olacaqdır!” - deyə yazmışdıq. (Təfsirçilərin bir qismi yuxarıdakı ayədə qeyd edilən “Zikr” kəlməsi ilə “Tövrat”ın, bir qismi isə “Lövhi-məhfuz”un nəzərdə tutulduğunu ifadə etmişlər.)

106Həqiqətən, bunda ibadət edənlər üçün bir öyüd vardır.

107(Ey Peyğəmbər!) Biz səni yalnız aləmlərə rəhmət olaraq göndərdik!

108De: “Həqiqətən, mənə: “Sizin ilahınız yalnız tək olan ilahdır (Allahdır)!” - deyə vəhy olunur. Bəs indi siz müsəlman olacaqsınızmı?

109Əgər onlar üz döndərsələr, de ki: “(Mənə vəhy olunanı) olduğu kimi sizə bildirdim. Sizə vəd olunanın (əzabın) yaxınmı, yoxsa uzaqmı olduğunu bilmirəm.

110Şübhəsiz ki, Allah açıq-aşkar deyilənləri də, gizlətdiklərinizi də bilir.

111Mən bilmirəm. Ola bilsin ki, bu (əzabın təxirə salınması) sizin üçün bir sınaq və bir müddətə qədər (sizi dünya nemətlərindən) faydalandırmaq üçündür”.

112(Peyğəmbər) dedi: “Ey Rəbbim, (mənimlə onlar arasında) haqq ilə hökm ver! Sizin söylədiklərinizə qarşı yalnız Rəhman olan Rəbbimizdən kömək istənilər!”